مجموعه روایات در باره نیت

روایت اول)

علی بن الحسین صلوات الله علیهما فرمود: عملی نباشد جز به وسیله نیت.

روایت دوم)

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: نیت مومن بهتر از عمل اوست و نیت کافر بدتر از عملش باشد و هرکس طبق نیتش کار می کند.

شرح(علامه مجلسی): تصحیح نیت از مشکلترین اعمال انسان است؛زیرا نیت تابع حالت نفسانی است و قبول و رد و درجات کمالش مربوط به همان حالت نفسانی می باشد و تصحیح نیت جز با بیرون ساختن محبت دنیا به وسیله ریاضات شاقّه و تفکرات صحیحه ممکن نگردد؛ زیرا دل سلطان و فرمانروای بدن است و همه اعضاء و جوارح محکوم فرمان او می باشند و در یک دل دو محبت متناقض جمع نشود. چنانچه خدای تعالی فرماید:« ما جعل الله لرجل من قلبین فی جوفه» خدا در اندرون هیچ کس دو دل قرار نداده.

و چون دنیا و آخرت دو مطلوب مخالف و متناقض یکدیگرند، محبت آن دو در یک دل جمع نشوند. از این رو کسی که محبت دنیا  در دلش جایگزین شده و اخرت را فراموش کرده است همیشه فکر و خیال و اعضاء و جوارحش متوجه دنیاست و هر عملی که انجام می دهد نتیجه غائی ومقصود حقیقیش دنیاست. اگرچه به دروغ دم از خدا و آخرت زند از این رو در عبادات و طاعاتش هم اعمالی را انتخاب می کند که بدانها وعده بسیاری مال داده شده و به طاعاتی که موجب تقرب و محبت خداست اعتنائی ندارد و نیز کسی که حب جاه و شهوت بر دلش مستولی گشته در همه اعمال و رفتارش از آن منظور و هدف پیروی می کند و همچنین است اغراض دنیوی دیگر که عمل بنده خالص نگردد تا زمانی که تمام این اغراض فاسد که موجب دوری از حق تعالی است از دل بیرون رود. بنابراین درجات و مراتب نیت در مردم متعدد و بلکه بیشمار است و هر انسانی در حالات مختلف و متفاوت نیتهای مختلف و متفاوت دارد که برخی از آنها موجب فساد و بطلان عمل و بعضی موجب صحت و درستی آن و پاره ئی موجب کمال و ترقی ان است.

آنچه موجب فساد و بطلان عمل است ریای خالص است که علاوه بر اینکه عبادت را از ثواب ساقط می کند موجب کیفر و عقاب هم می گردد. اما هرگاه قصد ریا ضمیمه تابع باشد و یا غیر از ریا ضمائم دیگری در نیتش باشد مانند قصد نظافت و سرد شدن در وضو و غسل.

اما ضمیمه شدن بعضی از مطالب مباح دنیوی مانند وسعت رزق و طول عمر را جماعتی مبطل دانسته اند ولی گفتار آنها خالی از اشکال نیست؛ زیرا گزاردن نماز حاجت و نماز استخاره و تلاوت قران و اذکار و دعوات مأثوره بدون شک عبادت است و به آن امر شده و این مطالب دنیوی از نتائج آنها ذکر شده است ومحال است که انسان قصد و نیت خود را از آنها خالی کند؛ زیرا نیت چنانکه دانستی گفتن به زبان و خطور به دل نیست بلکه واقع و حقیقت ان در باطن دل انسان مستتر است و داعی حقیقی انسان هم همان واقع و حقیقت است.

اما نیات مقاصدی که موجب کمال عمل می شود و از اغراض دنیوی خالی است به حسب اشخاص واحوال ایشان مختلف است و نیت هر کس تابع طریقه و شاکله و حالت باطنی اوست که بریخ زا آنها را یاداور می شویم:

1-   نیت کسانی که در عذاب و عقاب آخرت می اندیشند و دنیا در نظرشان پست می شود و عبادت خویش را برای ترس از عذاب انجام می دهند.

2-   کسانی که نعمت های بهشتی و حود و قصرها آنان رابه عبادت تحریک می کند.

3-   کسانی که در نعمت های بی پایان خدا می اندیشند و چون شکر منعم را واجب می دانند برای سپاس گزاری خدا عبادش می کنند.

4-   کسانی که از راه حیا و شرمساری عبادت خدا می کنند؛ زیرا او را بر نهان و آشکار خود مطلع می دانند.

5-    کسانی که خدا را به قصد تقرب عبادت می کنند و مقصود قرب معنوی و ارتفاع مقام بنده است که از نقائص خود کاسته وبه کمال نزدیک شود.

6-   کسانی که خدا را برای اهلیت و سزاواریش عبادت می کنند.

7-   کسانی که برای محبت و دوستی خدا او را عبادت می کنند و این بالاترین درجات مقربین است.

اما درباره بهتر بودن نیت مومن از عملش و بدی نیت کافر نسبت به عملش از امام باقر علیه السلام روایت شده است که علتش این است که مومن کارهای خیر زیادی را قصد می کند که به انجام آن موفق نمی شود و همچنین کافر نسبت به مقاصد زشت و بدش .

روایت سوم)

از امام صادق علیه السلام روایت شده است که چون عمل در معرض ریاء بندگان است و نیت خالص برای خداست نیت مومن از عملش بهتر است و خدا به نیت ثوابی دهد که به عمل ندهد.

روایت چهارم)

امام صادق علیه السلام فرمود: بنده مومن فقیر می گوید:« پروردگارا! به من روزی کن تا از احسان و راههای خیر چنین و چنان کنم» و چون خدای عز و جلّ بداند نیتش صادق است و راست می گوید برای او همان اجر و پاداش را نویسد که اگر انجام میداد می نوشت. همانا خدا وسعت بخش و کریم است.

روایت پنجم)

ابوبصیر گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم درباره اندازه عبادتی که چون کسی انجام دهد وظیفه خود را انجام داده باشد؟

فرمود: حسن نیت به طاعت.

روایت ششم)

امام صادق علیه السلام فرمود: اهل دوزخ از این رو در دوخ جاودان باشند که نیت داشتند اگر در دنیا جاودان باشند همیشه نافرمانی خدا کنند و اهل بهشت از این رو در بهشت جاودان باشند که نیت داشتند اگر در دنیا باقی بمانند همیشه اطاعت خدا کنند . پس این دسته و آن دسته به سبب نیت خویش جاودانی شدند. سپس قول خدای تعالی  را تلاوت نمود:«قل کل یعمل علی شاکلته»؛ فرمودند: علی نیته.

.

اصول کافی، ج3

ترجمه مصطفوی