پیش بینی وضعیت بنی امیه

 إِنَّ لِبَنِي أُمَيَّةَ مِرْوَداً يَجْرُونَ فِيهِ،

وَ لَوْ قَدِ اخْتَلَفُوا فِيمَا بَيْنَهُمْ،

ثُمَّ كَادَتْهُمُ الضِّبَاعُ لَغَلَبَتْهُمْ.

 بنى اميّه را مهلتى است كه در آن مى تازند،

پس آنگاه كه ميانشان اختلاف افتد كفتارها بر آنان دهان گشايند

و بر آنان پيروز شوند.

سید رضی مى گويد: «مرود» بر وزن «منبر» از مادّه «ارواد» به معناى مهلت است و اين از فصيح ترين و زيباترين كلام است، گوئى امام عليه السّلام مهلت كوتاه بنى اميّه در حكومت را به ميدان مسابقه تشبيه كرده كه مسابقه دهندگان به ترتيب در يك مسير مشخّص به سوى يك هدف به پيش مى روند و آنگاه كه به هدف رسيدند نظم آنها درهم شكسته مى شود.

.

حکمت 464

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ستاد احیا فرهنگ مهدویت

علل انحراف زبیر

مَا زَالَ الزُّبَيْرُ رَجُلًا مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ،

حَتَّى نَشَأَ ابْنُهُ الْمَشْئُومُ -عَبْدُ اللَّه-.

 زبير همواره با ما بود

تا آن كه فرزند نامباركش عبد اللَّه، پا به جوانى گذاشت.

.

حکمت 453

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ستاد احیا فرهنگ مهدویت

وصف مالک اشتر از زبان امام علی

(وقتى خبر شهادت مالك اشتر كه رحمت خدا بر او باد، به امام رسيد فرمود:)

مَالِكٌ، وَ مَا مَالِكٌ،

وَ اللَّهِ لَوْ كَانَ جَبَلًا لَكَانَ فِنْداً،

وَ لَوْ كَانَ حَجَراً لَكَانَ صَلْداً؛

لَا يَرْتَقِيهِ الْحَافِرُ، وَ لَا يُوفِي عَلَيْهِ الطَّائِرُ.

مالك، چه مالكى!

به خدا اگر كوه بود، كوهى كه در سرفرازى يگانه بود،

و اگر سنگ بود، سنگى سخت و محكم بود،

كه هيچ رونده اى به اوج قلّه او نمى رسيد،

و هيچ پرنده اى بر فراز آن پرواز نمى كرد.

(سید رضى گويد: فند كوهى است از ديگر كوه ها ممتاز و جدا افتاده باشد).

.

حکمت 443

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ستاد احیا فرهنگ مهدویت

 دنیاطلبان متظاهر به دین

چون عمّار پسر ياسر با مغيرة بن شعبه بحث مى كرد و پاسخ او را مى داد، امام به او فرمود؛

اى عمّار!

مغيره را رها كن؛

زيرا او از دين به مقدارى كه او را به دنيا نزديك كند، برگرفته،

و به عمد حقائق را بر خود پوشيده داشت،

تا شبهات را بهانه لغزش هاى خود قرار دهد.

.

حکمت 405

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ستاد احیا فرهنگ مهدویت

خبر کشته شدن محمد بن ابی بکر

إِنَّ حُزْنَنَا عَلَيْهِ عَلَى قَدْرِ سُرُورِهِمْ بِهِ،

إِلَّا أَنَّهُمْ نَقَصُوا بَغِيضاً وَ نَقَصْنَا حَبِيباً.

آنگاه كه خبر كشته شدن محمد بن ابى بكر را به او دادند فرمود:

همانا اندوه ما بر شهادت او، به اندازه شادى شاميان است،

جز آن كه از آنان يك دشمن، و از ما يك دوست كم شد.

.

حکمت 325

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ستاد احیا فرهنگ مهدویت

نفرین امام علی 

وَ قَالَ (علیه السلام) لِأَنَسِ بْنِ مَالِكٍ،

وَ قَدْ كَانَ بَعَثَهُ إِلَى طَلْحَةَ وَ الزُّبَيْرِ

لَمَّا جَاءَ إِلَى الْبَصْرَةِ يُذَكِّرُهُمَا شَيْئاً مِمَّا سَمِعَهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه وآله) فِي مَعْنَاهُمَا،

فَلَوَى عَنْ ذَلِكَ،

فَرَجَعَ إِلَيْهِ فَقَالَ إِنِّي أُنْسِيتُ ذَلِكَ الْأَمْرَ،

فَقَالَ (علیه السلام):

إِنْ كُنْتَ كَاذِباً فَضَرَبَكَ اللَّهُ بِهَا بَيْضَاءَ لَامِعَةً لَا تُوَارِيهَا الْعِمَامَةُ.

چون به شهر بصره رسيد خواست انس بن مالك را به سوى طلحه و زبير بفرست

تا آنچه از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در باره آنان شنيده يادشان آورد،

أنس، سر باز زد و گفت من آن سخن پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را فراموش كردم،

فرمود: اگر دروغ مى گويى خداوند تو را به بيمارى برص (سفيدى روشن) دچار كند كه عمّامه آن را نپوشاند.

[قال الرضي: يعني البرص، فأصاب أنساً هذا الداء فيما بعد في وجهه فكان لا يرى إلا [متبرقعا] مبرقعا]. 

(سید رضی گوید: پس از نفرين امام (ع)، انس به بيمارى برص در سر و صورت دچار شد، كه همواره نقاب مى زد).

.

حکمت 311

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ستاد احیا فرهنگ مهدویت

طلحه و زبیر در نگاه امام علی

 (طلحه و زبير خدمت امام آمدند و گفتند: « با تو بيعت كرديم كه ما در حكومت شريك تو باشيم» فرمود:)

نه هرگز!

بلكه شما در نيرو بخشيدن،

و يارى خواستن شركت داريد،

و دو ياوريد به هنگام ناتوانى و درماندگى در سختى ها.

.

حکمت 202

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ستاد احیا فرهنگ مهدویت

(نامه به معاويه در سال 36 هجرى كه شخصى به نام ابو مسلم آن را برد).

 افشاى دشمنى هاى قريش و استقامت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله:

خويشاوندان ما از قريش مى خواستند پيامبرمان صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را بكشند،

و ريشه ما را در آورند

و در اين راه انديشه ها از سرگذراندند،

و هر چه خواستند نسبت به ما انجام دادند،

و زندگى خوش را از ما سلب كردند،

و با ترس و وحشت به هم آميختند،

و ما را به پيمودن كوه هاى صعب العبور مجبور كردند،

و براى ما آتش جنگ افروختند.

امّا خدا خواست كه ما پاسدار دين او باشيم،

و شر آنان را از حريم دين باز داريم.

مؤمن ما در اين راه خواستار پاداش بود،

و كافر ما از خويشاوندان خود دفاع كرد.

ديگر افراد قريش كه ايمان مى آوردند و از تبار ما نبودند،

هر گاه آتش جنگ زبانه مى كشيد،

و دشمنان هجوم مى آوردند

يا به وسيله هم پيمانهايشان و يا با نيروى قوم و قبيله شان حمايت مى شدند در امان بودند.

پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله و سلّم اهل بيت خود را پيش مى فرستاد

تا به وسيله آنها، اصحابش را از سوزش شمشيرها و نيزه ها حفظ فرمايد،

چنانكه عبيدة بن حارث در جنگ بدر، و حمزه در احد، و جعفر در موته، شهيد شدند.

كسانى هم بودند كه اگر مى خواستم نامشان را مى آوردم،

آنان دوست داشتند چون شهيدان اسلام، شهيد گردند،

امّا مقدّر چنين بود كه زنده بمانند، و مرگشان به تأخير افتاد.

علی از زبان علی 

شگفتا از روزگار!

كه مرا همسنگ كسى قرار داده كه چون من پيش قدم نبوده،

و مانند من سابقه در اسلام و هجرت نداشته است،

كسى را سراغ ندارم چنين ادّعايى كند،

مگر ادّعا كننده اى كه نه من او را مى شناسم و نه فكر مى كنم خدا، او را بشناسد

در هر حال خدا را سپاسگزارم.

 افشاى ادّعاى دروغين معاويه در خونخواهى عثمان

اينكه از من خواستى تا قاتلان عثمان را به تو بسپارم،

پيرامون آن فكر كردم و ديدم كه توان سپردن آنها را به تو يا غير تو ندارم.

سوگند به جان خودم!

اگر دست از گمراهى و تفرقه بر ندارى،

به زودى آنها را خواهى يافت كه تو را مى طلبند،

بى آن كه تو را فرصت دهند

تا در خشكى و دريا و كوه و صحرا، زحمت پيدا كردنشان را بر خود هموار كنى.

و اگر در جستجوى آنان بر آيى

بدان كه شادمان نخواهى شد،

و ملاقات با آنان تو را خوشحال نخواهد كرد،

و درود بر اهل آن.

.

نامه9

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(نامه به جرير بن عبد الله بجلى، فرستاده امام به سوى معاويه در سال 36 هجرى).

نحوه برخورد امام علی با معاویه (لعنه الله علیه)

پس از نام خدا و درود

هنگامى كه نامه ام به دستت رسيد، معاويه را به يكسره كردن كار وادار كن،

و با او برخوردى قاطع داشته باش.

سپس او را آزاد بگذار:

در پذيرفتن جنگى كه مردم را از خانه ها بيرون مى ريزد، يا تسليم شدنى خوار كننده.

پس اگر جنگ را برگزيد، امان نامه او را بر زمين كوب،

و اگر صلح خواست از او بيعت بگير،

با درود.

.

نامه8

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

نامه اى ديگر به معاويه (يكى از پاسخهاى امام در اواخر جنگ صفّين در سال 38 هجرى به نامه معاويه است).

افشاى چهره نفاق معاويه و مشروعيّت بيعت

پس از نام خدا و درود،

نامه پند آميز تو به دستم رسيد

كه داراى جملات به هم پيوسته،

و زينت داده شده بود

كه با گمراهى خود آن را آراسته،

و با بد انديشى خاص خود آن را امضاء كرده بودى.

نامه مردى كه نه خود آگاهى لازم دارد تا رهنمودش باشد،

و نه رهبرى دارد كه هدايتش كند.

تنها دعوت هوسهاى خويش را پاسخ گفته،

و گمراهى عنان او را گرفته و او اطاعت مى كند،

كه سخن بى ربط مى گويد و در گمراهى سرگردان است.

همانا بيعت براى امام يك بار بيش نيست

و تجديد نظر در آن ميسّر نخواهد بود،

و كسى اختيار از سر گرفتن آن را ندارد.

آن كس كه از اين بيعت عمومى سر باز زند، طعنه زن، و عيب جو خوانده مى شود

 و آن كس كه نسبت به آن دو دل باشد منافق است.

.

نامه 7

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(نامه امام عليه السّلام به معاويه كه پس از جنگ جمل در سال 36 هجرى، توسّط جرير بن عبد اللّه فرستاده شد).

علی از زبان علی (استدلال به مشروعیت خلافت خود برای معاویه (لعنه الله علیه))

همانا كسانى با من بيعت كرده اند كه با ابا بكر و عمر و عثمان، با همان شرايط بيعت كردند،

پس آن كه در بيعت حضور داشت نمى تواند خليفه اى ديگر انتخاب كند،

و آن كس كه غايب بود نمى تواند بيعت مردم را نپذيرد.

همانا شوراى مسلمين از آن مهاجرين و انصار است،

پس اگر بر امامت كسى گرد آمدند،

و او را امام خود خواندند،

خشنودى خدا هم در آن است.

حال اگر كسى كار آنان را نكوهش كند

يا بدعتى پديد آورد،

او را به جايگاه بيعت قانونى باز مى گردانند،

اگر سرباز زد با او پيكار مى كنند،

زيرا كه به راه مسلمانان در نيامده،

خدا هم او را در گمراهى اش رها مى كند.

به جانم سوگند اى معاويه!

اگر دور از هواى نفس، به ديده عقل بنگرى،

خواهى ديد كه من نسبت به خون عثمان پاك ترين افرادم،

و مى دانى كه من از آن ماجرا دور بوده ام،

جز اينكه از راه خيانت مرا متّهم كنى،

و حق آشكارى را بپوشانى.

با درود.

.

نامه 6

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(نامه به مردم كوفه به هنگام حركت از مدينه به طرف بصره، در سال 36 هجرى اين نامه را امام حسن عليه السّلام و عمّار ياسر به كوفه بردند):

علت کشته شدن عثمان (سران جنگ جمل)

از بنده خدا، على امير مؤمنان، به مردم كوفه!

كه در ميان انصار پايه اى ارزشمند، و در عرب مقامى والا دارند؛

پس از ستايش پروردگار

همانا شما را از كار عثمان چنان آگاهى دهم كه شنيدن آن چونان ديدن باشد.

مردم بر عثمان عيب گرفتند،

و من تنها كسى از مهاجران بودم كه او را به جلب رضايت مردم واداشته،

و كمتر به سرزنش او زبان گشودم.

امّا طلحه و زبير، آسان ترين كارشان آن بود كه بر او يورش برند،

و او را برنجانند،

و ناتوانش سازند.

عايشه نيز ناگهان بر او خشم گرفت،

عدّه اى به تنگ آمده او را كشتند،

آنگاه مردم بدون اكراه و اجبار، با من بيعت كردند.

آگاه باشيد!

مدينه مردم را يك پارچه بيرون راند

و مردم نيز براى سركوبى آشوب از او فاصله گرفتند.

ديگر حوادث آشوب به جوش آمد

و فتنه ها بر پايه هاى خود ايستاد.

پس به سوى فرمانده خود بشتابيد،

و در جهاد با دشمن بر يكديگر پيشى گيريد،

به خواست خداى عزيز و بزرگ.

.

نامه 1

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(در سال 35 هجرى وقتى عثمان محاصره شد، ابن عباس را فرستاد كه على عليه السّلام در مدينه نباشد و به باغات ينبع «محلّى در اطراف مدينه» برود، كه مردم به نام او شعار ندهند، امام رفت. وقتى احتياج شديد به يارى داشت پيغام داد و امام به مدينه برگشت. دوباره ابن عباس را فرستاد كه على عليه السّلام از مدينه خارج شود، امام فرمود:

رفتار عثمان با امام علی از زبان امام علی 

اى پسر عبّاس عثمان جز اين نمى خواهد كه مرا سرگردان نگهدارد،

گاهى بروم، و زمانى برگردم.

يك بار پيغام فرستاد از مدينه خارج شوم،

دوباره خبر داد كه باز گردم.

هم اكنون تو را فرستاده كه از شهر خارج شوم.

به خدا سوگند، آنقدر از او دفاع كردم كه ترسيدم گناهكار باشم.

.

خطبه 240

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

در تعريف سلمان فارسى كه قبل از پيدايش فتنه ها درگذشت

خدا او را در آنچه آزمايش كرد پاداش خير دهد،

كه كجى ها را راست، و بيمارى ها را درمان، و سنّت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را به پاداشت،

و فتنه ها را پشت سر گذاشت.

با دامن پاك، و عيبى اندك، درگذشت،

به نيكى هاى دنيا رسيده و از بدى هاى آن رهايى يافت،

وظائف خود نسبت به پروردگارش را انجام داد،

و چنانكه بايد از كيفر الهى مى ترسيد.

خود رفت و مردم را پراكنده بر جاى گذاشت،

كه نه گمراه، راه خويش شناخت،

و نه هدايت شده به يقين رسيد.

.

خطبه 228

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(در ميدان نبرد جمل در سال 36 هجرى وقتى به جنازه طلحه و عبد الرحمن بن عتاب رسيد فرمود).

علی از زبان علی (تأسّف بر كشتگان جمل)

ابو محمد (طلحه) در اين مكان، غريب مانده است.

به خدا سوگند!

خوش نداشتم قريش را زير تابش ستارگان كشته و افتاده بينم.

به خونخواهى، بر فرزندان «عبد مناف» دست يافتم،

ولى سر كردگانى «بنى جمح» از دستم گريختند.

آنان براى كارى كه در شأن آنها نبود سر بر افراشتند،

و پيش از رسيدن به آن سركوب شدند.

.

خطبه 219

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(در باره كسانى كه براى جنگ با او به بصره رفتند).

علی از زبان علی (افشاى ماهیت ناكثان)

بر كارگزاران و خزانه داران بيت المال مسلمانان كه در فرمان من بودند،

و بر مردم شهرى كه تمامى آنها بر اطاعت من و وفادارى در بيعت با من وحدت داشتند، هجوم آوردند،

آنان را از هم پراكندند،

و به زيان من، در ميانشان اختلاف افكندند،

و بر شيعيان من تاختند،

گروهى را با نيرنگ كشتند،

و گروهى دست بر شمشير فشرده با دشمن جنگيدند

تا صادقانه خدا را ملاقات كردند.

.

خطبه 218

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(طلحه و زبير پس از بيعت با امام عليه السّلام اعتراض كردند كه چرا در امور كشور با آنان مشورت نكرده و از آنها كمك نگرفته است.)

علی از زبان علی (برخورد قاطعانه با سران ناكثين ؛ طلحه و زبير)

به اندك چيزى خشمناك شديد،

و خوبى هاى فراوان را از ياد برديد.

ممكن است به من خبر دهيد كه كدام حقّى را از شما باز داشته ام

يا كدام سهم را براى خود برداشته ام.

و بر شما ستم كردم

و كدام شكايت حقّى پيش من آورده شده كه ضعف نشان دادم

و كدام فرمان الهى را آگاه نبوده و راه آن را به اشتباه پيموده ام؟

به خدا سوگند!

من به خلافت رغبتى نداشته،

و به ولايت بر شما علاقه اى نشان نمى دادم،

و اين شما بوديد كه مرا به آن دعوت كرديد،

و آن را بر من تحميل كرديد.

روزى كه خلافت به من رسيد در قرآن نظر افكندم،

هر دستورى كه داده،

و هر فرمانى كه فرموده پيروى كردم،

به راه و رسم پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم اقتدا كردم.

پس هيچ نيازى به حكم و رأى شما و ديگران ندارم،

هنوز چيزى پيش نيامده كه حكم آن را ندانم،

و نياز به مشورت شما و ديگر برادران مسلمان داشته باشم،

اگر چنين بود از شما و ديگران روى گردان نبودم.

و امّا اعتراض شما؛

كه چرا با همه به تساوى رفتار كردم؟

اين روشى نبود كه به رأى خود، و يا با خواسته دل خود انجام داده باشم،

بلكه من و شما اين گونه رفتار را از دستور العمل هاى پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آموختيم،

كه چه حكمى آورد و چگونه آن را اجرا فرمود.

پس در تقسيمى كه خدا به آن فرمان داد به شما نيازى نداشتم.

سوگند به خدا!

نه شما، و نه ديگران را بر من حقّى نيست كه زبان به اعتراض گشايند.

خداوند قلب هاى شما و ما را به سوى حق هدايت فرمايد،

و شكيبايى و استقامت را به ما و شما الهام كند.

(سپس فرمود) خدا رحمت كند آن كس را كه حقّى را بنگرد و يارى كند،

يا ستمى مشاهده كرده آن را نابود سازد،

و حق را يارى داده تا به صاحبش باز گردد.

.

خطبه 205

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(اين سخنرانى پس از جنگ صفّين در شهر كوفه در سال 38 هجرى ايراد شد).

علی از زبان علی (حیله معاويه)

سوگند به خدا!

معاويه از من سياستمدارتر نيست،

امّا معاويه حيله گر و جنايتكار است،

اگر نيرنگ ناپسند نبود من زيرك ترين افراد بودم،

ولى هر نيرنگى گناه، و هر گناهى نوعى كفر و انكار است،

روز رستاخيز در دست هر حيله گرى پرچمى است كه با آن شناخته مى شود.

به خدا سوگند!

من با فريب كارى غافلگير نمى شوم،

و با سخت گيرى ناتوان نخواهم شد.

.

خطبه 200

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(در سال 38 هجرى جهت كمك به محمّد بن ابى بكر در مصر در نكوهش ياران ايراد كرد).

علی از زبان علی (جهاد)

خدا را بر آنچه كه خواسته و هر كار كه مقدّر فرموده ستايش مى كنم،

و او را بر اين گرفتار شدنم به شما كوفيان مى ستايم.

اى مردمى كه هر گاه فرمان دادم اطاعت نكرديد،

و هر زمان شما را دعوت كردم پاسخ نداديد،

هر گاه شما را مهلت مى دهم در بيهودگى فرو مى رويد،

و در هنگامه جنگ سست و ناتوانيد،

اگر مردم اطراف امام خود جمع شوند طعنه زده،

و اگر شما را براى حل مشكلى بخوانند سرباز مى زنيد.

پدر مباد دشمنان شما را براى پيروزى منتظر چه چيزى هستيد؟

چرا براى گرفتن حق خود جهاد نمى كنيد؟

آيا در انتظار مرگ يا ذلّت هستيد؟

به خدا سوگند!

اگر مرگ من فرا رسد -كه حتما خواهد رسيد- بين من و شما جدايى خواهد افتاد،

در حالى كه من از همنشينى با شما ناراحت، و حضورتان براى من بى فايده بود.

معاویه و عمر و عاص لعنه الله علیهما

خدا خيرتان دهد!

آيا دينى نيست كه شما را گرد آورد؟

آيا غيرتى نيست كه شما را براى جنگ با دشمن بسيج كند؟

شگفت آور نيست كه معاويه انسان هاى جفا كار پست را مى خواند

و آنها بدون انتظار كمك و بخششى از او پيروى مى كنند

و من شما را براى يارى حق مى خوانم،

در حالى كه شما بازماندگان اسلام، و يادگار مسلمانان پيشين مى باشيد،

با كمك و عطايا شما را دعوت مى كنم

ولى از اطراف من پراكنده مى شويد، و به تفرقه و اختلاف روى مى آوريد.

نه از دستورات من راضى مى شويد،

و نه شما را به خشم مى آورد كه بر ضد من اجتماع كنيد،

اكنون دوست داشتنى ترين چيزى كه آرزو مى كنم، مرگ است.

كتاب خدا را به شما آموختم،

و راه و رسم استدلال را به شما آموزش دادم،

و آنچه را كه نمى شناختيد به شما شناساندم،

و دانشى را كه به كامتان سازگار نبود جرعه جرعه به شما نوشاندم.

اى كاش نابينا مى ديد و خفته بيدار مى شد.

سوگند به خدا چه نادان مردمى كه رهبر آنان معاويه، و آموزگارشان پسر نابغه (عمرو عاص) باشد.

.

خطبه 180

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(در سال 38 هجرى پس از خيانت ابو موسى و عمرو عاص از داوران حكميّت فرمود)

علی از زبان علی (قرآن  و خیانت حکمین)

رأى جمعيّت شما در صفّين يكى شد كه دو مرد را به داورى برگزينند (ابو موسى اشعرى، عمرو عاص)

و از آن دو پيمان گرفتيم كه در برابر قرآن تسليم باشند،

و از آن تجاوز نكنند

و زبان آن دو با قرآن و قلب هايشان پيرو كتاب خدا باشد.

امّا آنها از قرآن روى گردان شدند،

حق را آشكارا مى ديدند و ترك گفتند،

كه جور و ستم، خواسته دلشان، و كجى و انحراف در روش فكريشان بود.

در صورتى كه پيش از صدور رأى زشت و حكم جائرانه، با آنها شرط كرده بوديم كه به عدل حكم كرده و به حق عمل كنند.

ما به حقّانيت خود ايمان داريم در حالى كه آن دو از راه حق بيرون رفتند

و حكمى بر خلاف حكم خدا صادر كردند.

.

خطبه 177

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(در باره طلحه فرزند عبيد اللّه در سال 36 هجرى كه در آستانه جنگ جمل فرمود).

علی از زبان علی (افشاء ادّعاهاى دروغين طلحه درباره عثمان)

تا بوده ام مرا از جنگ نترسانده،

و از ضربت شمشير نهراسانده اند،

من به وعده پيروزى كه پروردگارم داده است استوارم.

به خدا سوگند!

طلحة بن عبيد الله، براى خونخواهى عثمان شورش نكرد،

جز اينكه مى ترسيد خون عثمان از او مطالبه شود،

زيرا او خود متّهم به قتل عثمان است،

كه در ميان مردم از او حريص تر بر قتل عثمان يافت نمى شد.

براى اينكه مردم را دچار شك و ترديد كند، دست به اينگونه ادّعاهاى دروغين زد.

سوگند به خدا!

لازم بود طلحه، نسبت به عثمان يكى از سه راه حل را انجام مى داد كه نداد:

1- اگر پسر عفّان ستمكار بود چنانكه طلحه مى انديشيد، سزاوار بود با قاتلان عثمان همكارى مى كرد، و از ياران عثمان دورى مى گزيد،

2- يا اگر عثمان مظلوم بود مى بايست از كشته شدن او جلوگيرى مى كرد و نسبت به كارهاى عثمان عذرهاى موجّه و عموم پسندى را طرح مى كرد (تا خشم مردم فرو نشين)

3- و اگر نسبت به امور عثمان شك و ترديد داشت خوب بود كه از مردم خشمگين كناره مى گرفت و به انزوا پناه برده و مردم را با عثمان وا مى گذاشت.

امّا او هيچ كدام از سه راه حل را انجام نداد،

و به كارى دست زد كه دليل روشنى براى انجام آن نداشت،

و عذرهايى آورد كه مردم پسند نيست.

.

خطبه 174

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(مطالب اين خطبه، بخشى از نوشته هاى افشاگرانه اى است كه در سال 40 هجرى براى روشن شدن واقعيّت هاى تاريخ اسلام به دستور امام نوشته شد).

ستايش خداوندى را سزاست كه نه آسمانى مانع آگاهى او از آسمان ديگر، و نه زمينى مانع او از زمين ديگر مى شود.

علی از زبان علی ( گفتگو در روز شورا)

شخصى در روز شورا به من گفت «اى فرزند ابو طالب نسبت به خلافت حريص مى باشى».

در پاسخ او گفتم: “به خدا سوگند! شما با اينكه از پيامبر اسلام دورتريد، حريص تر مى باشيد،

امّا من شايسته تر و نزديكتر به پيامبر اسلامم،

همانا من تنها حق خود را مطالبه مى كنم كه شما بين من و آن حائل شديد، و دست رد بر سينه ام زديد.

پس چون در جمع حاضران، با برهان قاطع او را مغلوب كردم، درمانده و سرگردان شد و نمى دانست در پاسخم چه بگويد.”

 شكوه از قريش(صله رحم)

بار خدايا!

از قريش و از تمامى آنها كه ياريشان كردند به پيشگاه تو شكايت مى كنم،

زيرا قريش پيوند خويشاوندى مرا قطع كردند،

و مقام و منزلت بزرگ مرا كوچك شمردند،

و در غصب حق من، با يكديگر هم داستان شدند.

سپس گفتند: برخى از حق را بايد گرفت و برخى را بايد رها كرد (يعنى خلافت حقّى است كه بايد رهايش كنى).

 شكوه از ناكثين

طلحه و زبير و يارانشان بر من خروج كردند،

و همسر رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم -عائشه- را به همراه خود مى كشيدند

چونان كنيزى را كه به بازار برده فروشان مى برند، به بصره روى آوردند،

در حالى كه همسران خود را پشت پرده نگهداشته، امّا پرده نشين حرم پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را در برابر ديدگان خود و ديگران قرار دادند.

لشكرى را گرد آوردند كه همه آنها به اطاعت من گردن نهاده،

و بدون اكراه، و با رضايت كامل با من بيعت كرده بودند،

پس از ورود به بصره، به فرماندار من و خزانه داران بيت المال مسلمين، و به مردم بصره حمله كردند،

گروهى از آنان را شكنجه و گروه ديگر را با حيله كشتند.

به خدا سوگند!

اگر جز به يك نفر دست نمى يافتند و او را عمدا بدون گناه مى كشتند كشتار همه آنها براى من حلال بود،

زيرا همگان حضور داشتند و انكار نكردند،

و از مظلوم با دست و زبان دفاع نكردند،

چه رسد به اينكه ناكثين به تعداد لشكريان خود از مردم بى دفاع بصره قتل عام كردند.

.

خطبه 172

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(اين سخنرانى را در سال 36 هجرى به هنگام حركت اصحاب به سوى بصره ايراد فرمود).

امت اسلامی (ضرورت اطاعت از رهبرى)

همانا خداوند پيامبرى راهنما را با كتابى گويا، و دستورى استوار بر انگيخت.

هلاك نشود جز كسى كه تبهكار است

و بدانيد كه بدعت ها به رنگ حق در آمده و هلاك كننده اند،

مگر خداوند ما را از آنها حفظ فرمايد.

و همانا حكومت الهى حافظ امور شماست،

بنابر اين زمام امور خود را بى آن كه نفاق ورزيد يا كراهتى داشته باشيد به دست امام خود سپاريد.

به خدا سوگند !

اگر در پيروى از حكومت و امام، اخلاص نداشته باشيد،

خدا دولت اسلام را از شما خواهد گرفت كه هرگز به شما باز نخواهد گردانيد و در دست ديگران قرار خواهد داد.

علی از زبان علی( افشاء توطئه ناكثين)

همانا ناكثين عهد شكن به جهت نارضايتى از حكومت من به يكديگر پيوستند،

و من تا آنجا كه براى وحدت اجتماعى شما احساس خطر نكنم صبر خواهم كرد،

زيرا آنان اگر براى اجراى مقاصدشان فرصت پيدا كنند، نظام جامعه اسلامى متزلزل مى شود.

آنها از روى حسادت بر كسى كه خداوند حكومت را به او بخشيده است به طلب دنيا برخاسته اند.

مى خواهند كار را به گذشته باز گردانند.

حقّى كه شما به گردن ما داريد؛ عمل كردن به كتاب خدا (قرآن)، و سنّت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و قيام به حق و بر پاداشتن سنّت اوست.

.

خطبه 169

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(پس از بيعت مردم با امام عليه السّلام در سال 35 هجرى گروهى از صحابه گفتند اى كاش شورشيان بر ضد عثمان را كيفر مى دادى، پاسخ فرمود):

علی از زبان علی (امت اسلامی و واقع بينى در مبارزه و برخورد با فتنه جویان)

اى برادران!

از آنچه شما مى دانيد بى اطلاع نيستم،

امّا قدرت اجراى آن را چگونه به دست آورم؟

آنان با ساز و برگ و نيرو به راه افتادند،

بر ما تسلّط دارند و ما بر آنها قدرتى نداريم.

هم اكنون بردگان شما با آنها مى جوشند،

و باديه نشينان اطراف شما به آنها پيوسته اند.

آنها در ميان شما زندگى مى كنند،

و هر مشكلى را كه بخواهند بر شما تحميل مى كنند.

آيا براى خواسته هاى خود تواناييد؟

كارى كه پيش آمده از جاهليّت است،

شورشيان يار و ياور دارند،

اگر براى كيفر دادنشان حركتى آغاز شود، مردم به چند دسته تقسيم مى شوند:

گروهى خواسته هاى شما را دارند، و عدّه اى بر خلاف شما فكر مى كنند، و گروهى نه اين را مى پسندند و نه آن را.

پس صبر كنيد تا مردم آرام شوند،

و دل هاى مضطرب در جاى خود قرار گيرد،

و حقوق از دست رفته با مدارا گرفته شود.

اكنون مرا آسوده گذاريد،

و در انتظار فرمان من باشيد،

كارى نكنيد كه قدرت ما را تضعيف كند،

و اقتدار امّت ما را متزلزل سازد

و سستى و زبونى به بار آورد.

اين جريان سياسى را تا مى توانم مهار مى كنم،

امّا اگر راه چاره اى نيابم با آنان مى جنگم (كه سر انجام درمان، داغ كردن است).

.

خطبه 168

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(در سال 34 هجرى مردم در اطراف امام جمع شده و از عثمان شكايت كردند و از او خواستند كه با عثمان صحبت كند تا از اشتباهات خود دست بردارد).

علی از زبان علی (هشدار دادن به عثمان)

همانا مردم پشت سر من هستند

و مرا ميان تو و خودشان ميانجى قرار داده اند،

به خدا نمى دانم با تو چه بگويم چيزى را نمى دانم كه تو ندانى،

تو را به چيزى راهنمايى نمى كنم كه نشناسى،

تو مى دانى آنچه ما مى دانيم.

ما به چيزى پيشى نگرفته ايم كه تو را آگاه سازيم،

و چيزى در پنهانى نيافته ايم كه آن را به تو ابلاغ كنيم.

ديدى چنانكه ما ديدم،

شنيدى چنانكه ما شنيديم،

با رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بودى چنانكه ما بوديم.

پسر ابو قحافه (ابا بكر) و پسر خطّاب، در عمل به حق، از تو بهتر نبودند،

تو به رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در خويشاوندى از آن دو نزديك ترى،

و داماد او شدى كه آنان نشدند.

پس خدا را، خدا را، پروا كن

سوگند به خدا،

تو كور نيستى تا بينايت كنند،

نادان نيستى تا تو را تعليم دهند،

راه ها روشن است، و نشانه هاى دين برپاست.

ویژگی های حاکم و رهبر

پس بدان كه برترين بندگان خدا در پيشگاه او رهبر عادل است

كه خود هدايت شده و ديگران را هدايت مى كند،

سنّت شناخته شده را بر پا دارد،

و بدعت ناشناخته را بميراند.

سنّت ها روشن و نشانه هايش آشكار است،

بدعت ها آشكار و نشانه هاى آن بر پاست،

و بدترين مردم نزد خدا، رهبر ستمگرى است كه خود گمراه و مايه گمراهى ديگران است،

كه سنّت پذيرفته را بميراند،

و بدعت ترك شده را زنده گرداند.

من از پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم شنيدم كه گفت: «روز قيامت رهبر ستمگر را بياورند كه نه ياورى دارد و نه كسى از او پوزش خواهى مى كند، پس او را در آتش جهنم افكنند، و در آن چنان مى چرخد كه سنگ آسياب، تا به قعر دوزخ رسيده به زنجير كشيده شود».

من تو را به خدا سوگند مى دهم كه امام كشته شده اين امّت مباشى،

چرا كه پيش از اين گفته مى شد: «در ميان اين امّت، امامى به قتل خواهد رسيد كه در كشتار تا روز قيامت گشوده خواهد شد و كارهاى امّت اسلامى با آن مشتبه شود، و فتنه و فساد در ميانشان گسترش يابد، تا آنجا كه حق را از باطل نمى شناسند، و به سختى در آن فتنه ها غوطه ور مى گردند».

براى مروان چونان حيوان به غارت گرفته مباش

كه تو را هر جا خواست براند،

آن هم پس از ساليانى كه از عمر تو گذشته و تجربه اى كه به دست آورده اى.

(عثمان گفت «با مردم صحبت كن كه مرا مهلت دهند تا از عهده ستمى كه به آنان رفته بر آيم»).

امام عليه السلام فرمود: آنچه در مدينه است به مهلت نياز ندارد،

و آنچه مربوط به بيرون مدينه باشد تا رسيدن فرمانت مهلت دارند.

.

خطبه 164

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

سقیفه و ماجرای خلافت

در سال 37 هجرى در صفّين، شخصى از طايفه بنى اسد پرسيد: چگونه شما را از مقام امامت كه سزاوارتر از همه بوديد كنار زدند؟ فرمود:

اى برادر بنى اسدى تو مردى پريشان و مضطربى كه نابجا پرسش مى كنى،

ليكن تو را حق خويشاوندى است،

و حقّى كه در پرسيدن دارى و بى گمان طالب دانستنى.

پس بدان كه:

آن ظلم و خود كامگى كه نسبت به خلافت بر ما تحميل شد،

در حالى كه ما را نسب برتر و پيوند خويشاوندى با رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم استوارتر بود،

جز خودخواهى و انحصار طلبى چيز ديگرى نبود كه:

گروهى بخيلانه به كرسى خلافت چسبيدند،

و گروهى سخاوتمندانه از آن دست كشيدند،

داور خداست، و بازگشت همه ما به روز قيامت است.

شكوه از ستم هاى معاويه

(در اينجا شعر امرء القيس را خواند كه:) «واگذار داستان تاراج آن غارتگران را، و به ياد آور داستان شگفت دزديدن اسب سوارى را».

بيا و داستان پسر ابو سفيان را به ياد آور،

كه روزگار مرا به خنده آورد از آن پس كه مرا گرياند.

سوگند به خدا!

كه جاى شگفتى نيست،

كار از بس عجيب است كه شگفتى را مى زدايد

و كجى و انحراف مى افزايد.

مردم كوشيدند نور خدا را در داخل چراغ آن خاموش سازند،

جوشش زلال حقيقت را از سر چشمه آن ببندند،

چرا كه ميان من و خود، آب را وبا آلود كردند.

اگر محنت آزمايش از ما و اين مردم برداشته شود،

آنان را به راهى مى برم كه سراسر حق است،

و اگر به گونه ديگرى انجامد: (با حسرت خوردن بر آنها جان خويش را مگذار، كه خداوند بر آنچه مى كنند آگاه است).

.

خطبه 162

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از زبان حضرت علی

خداوند پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را هنگامى فرستاد كه؛

پيامبران حضور نداشتند،

و امّت ها در خواب غفلت بودند،

و رشته هاى دوستى و انسانيّت از هم گسسته بود.

پس پيامبر (صلّى اللّه عليه و آله) به ميان خلق آمد

در حالى كه كتاب هاى پيامبران پيشين را تصديق كرد،

قرآن

و با «نورى» هدايتگر انسانها شد كه همه بايد از آن اطاعت نمايند،

و آن، نور قرآن كريم است.

از قرآن بخواهيد تا سخن گويد،

كه هرگز سخن نمى گويد،

امّا من شما را از معارف آن خبر مى دهم،

بدانيد كه در قرآن علم آينده،

و حديث روزگاران گذشته است،

شفا دهنده دردهاى شما،

و سامان دهنده امور فردى و اجتماعى شما است.

ویژگی حکومت ستمگر (خبر از آينده دردناك بنى اميّه)

پس از تسلّط فرزندان اميّه، خانه اى در شهر يا خيمه اى در بيابان باقى نمى ماند

جز آن كه ستمگران بنى اميّه، اندوه و غم را بدانجا مى كشانند،

و بلا و كينه توزى را در همه جا مطرح مى كنند.

پس در آن روز براى مردم نه عذر خواهى در آسمان و نه ياورى در زمين باقى خواهد ماند،

زيرا نا اهلان را به زمامدارى برگزيده ايد،

و زمامدارى را به جايگاه دروغينى قرار داده ايد.

امّا به زودى خداوند از ستمگران بنى اميّه انتقام مى گيرد،

خوردنى را به خوردنى، و نوشيدنى را به نوشيدنى،

خوردنى تلخ تر از گياه «علقم»،

و نوشيدنى تلخ و جانگدازتر از شيره درخت «صبر».

خداوند از درون ترس و وحشت، و از بيرون، شمشير را بر آنها مسلّط خواهد كرد

كه آنان مركب هاى عصيان و نافرمانى و شتران بار كش گناهانند.

من پياپى سوگند مى خورم كه؛

پس از من بنى اميّه خلافت را چونان خلط سينه بيرون مى اندازند،

و پس از آن ديگر، تا شب و روز از پى هم در گردش است مزه حكومت را براى بار ديگر نخواهند چشيد.

.

خطبه 158

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(براى مردم بصره پس از پيروزى در جنگ جمل در سال 36 هجرى ايراد فرمود).

در برخورد با فتنه ها و شبهات

مردم بصره در پيدايش فتنه ها هر كس كه مى تواند خود را به اطاعت پروردگار عزيز و برتر، مشغول دارد چنان كند،

اگر از من پيروى كنيد، به خواست خدا شما را به راه بهشت خواهم برد،

هر چند سخت و دشوار و پر از تلخى ها باشد.

اما عائشه!

پس افكار و خيالات زنانه بر او چيره شد،

و كينه ها در سينه اش چون كوره آهنگرى شعله ور گرديد،

اگر از او مى خواستند آنچه را كه بر ضد من انجام داد نسبت به ديگرى روا دارد سرباز مى زد،

به هر حال احترام نخست او برقرار است

و حسابرسى اعمال او با خداى بزرگ است.

خودسازی (ره آورد ايمان، علم، دنیا و آخرت)

ايمان روشن ترين راه ها و نورانى ترين چراغ هاست،

با ايمان مى توان به اعمال صالح راه برد،

و با اعمال نيكو به ايمان مى توان دسترسى پيدا كرد،

با ايمان، علم و دانش آبادان است،

و با آگاهى لازم، انسان را از مرگ مى هراسد،

و با مرگ دنيا پايان مى پذيرد،

و با دنيا، توشه آخرت فراهم مى شود.

معاد و قیامت

و با قيامت بهشت نزديك مى شود،

و جهنّم براى بدكاران آشكار مى گردد،

و مردم جز قيامت قرار گاهى ندارند،

و شتابان به سوى ميدان مسابقه مى روند تا به منزلگاه آخرين رسند.

گويا مى نگرم، همه از قبرها خارج شده به سوى منزلگاه هاى آخرين در حركتند،

هر خانه اى در بهشت به شخصى تعلق دارد،

كه نه ديگرى را مى پذيرند و نه از آنجا به جاى ديگر انتقال مى يابند.

امر به معروف و نهی از منکر

همانا «امر به معروف» و «نهى از منكر» دو صفت از اوصاف پروردگارند كه نه اجل را نزديك مى كند و نه روزى را كاهش مى دهد.

قرآن

بر شما باد عمل كردن به قرآن،

كه ريسمان محكم الهى، و نور آشكار و درمانى سودمند است،

كه تشنگى را فرونشاند،

نگهدارنده كسى است كه به آن تمسّك جويد

و نجات دهنده آن كس است كه به آن چنگ آويزد،

كجى ندارد تا راست شود،

و گرايش به باطل ندارد تا از آن باز گردانده شود،

و تكرار و شنيدن پياپى آيات، كهنه اش نمى سازد،

و گوش از شنيدن آن خسته نمى شود.

كسى كه با قرآن سخن بگويد راست گفته

و هر كس بدان عمل كند پيشتاز است.

علی از زبان علی (آینده امت اسلامی)

(در اينجا مردى بلند شد و گفت: اى امير المؤمنين ما را از فتنه آگاه كن، آيا نسبت به فتنه، از پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم سؤالى نفرموده اى پاسخ داد):

آنگاه كه خداوند آيه 1 و 2 سوره عنكبوت را نازل كرد كه: (آيا مردم خيال مى كنند چون كه گفتند ايمان آورديم، بدون آزمايش رها مى شوند) دانستم كه تا پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در ميان ماست آزمايش نمى گرديم.

پرسيدم اى رسول خدا اين فتنه و آزمايش كدام است كه خدا شما را بدان آگاهى داده است؟

فرمود: «اى على پس از من امّت اسلامى به فتنه و آزمون دچار مى گردند»

گفتم:  اى رسول خدا مگر جز اين است كه در روز «احد» كه گروهى از مسلمانان به شهادت رسيدند و شهادت نصيب من نشد و سخت بر من گران آمد، تو به من فرمودى: اى على مژده باد تو را كه شهادت در پى تو خواهد آمد.

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به من فرمود: «همانا اين بشارت تحقّق مى پذيرد، در آن هنگام صبر تو چگونه است»؟

گفتم اى رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم چنين موردى جاى صبر و شكيبايى نيست بلكه جاى مژده شنيدن و شكر گزارى است.

و پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود:

«اى على همانا اين مردم به زودى با اموالشان دچار فتنه و آزمايش مى شوند،

و در ديندارى بر خدا منّت مى گذارند،

با اين حال انتظار رحمت او را دارند،

و از قدرت و خشم خدا، خود را ايمن مى پندارند.

حرام خدا را با شبهات دروغين، و هوسهاى غفلت زا، حلال مى كنند،

«شراب» را به بهانه اينكه «آب انگور» است

و رشوه را كه «هديه» است

و ربا را كه «نوعى معامله» است حلال مى شمارند».

گفتم اى رسول خدا: در آن زمان مردم را در چه پايه اى بدانم آيا در پايه ارتداد يا فتنه و آزمايش؟ پاسخ فرمود: «در پايه اى از فتنه و آزمايش».

.

خطبه 156

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

روانشناسى طلحه و زبير (در شورش بصره)

هر كدام از طلحه و زبير، اميدوار است كه حكومت را به دست آورد،

و ديده به آن دوخته

و رفيق خود را به حساب نمى آورد.

آن دو، نه رشته اى الهى را چنگ زدند و نه با وسيله اى به خدا روى آوردند.

هر كدام با كينه رفيق خود را بر دوش مى كشد،

كه به زودى پرده از روى آن كنار خواهد رفت.

به خدا سوگند!

اگر به آنچه مى خواهند برسند، اين جان آن را مى گيرد و آن، اين را از پاى در مى آورد.

هم اكنون گروهى سركش و نافرمان به پا خاسته اند (ناكثين)

پس خدا جويان حسابگر كجايند؟

سنّت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بر ايشان بيان گرديد

و اخبار امروز را به آنان گفته اند،

در حالى كه براى هر گمراهى علّتى و براى هر عهد شكنى بهانه اى وجود دارد.

سوگند به خدا!

من آن كس نيستم كه صداى گريه، و بر سر و سينه زدن براى مرده، و نداى فرشته مرگ را بشنود و عبرت نگيرد.

.

خطبه148

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(در باره طلحه و زبير در سال 36 هجرى در آستانه جنگ فرمود):

علی از زبان علی

بیان ماهیت طلحه و زبير

به خدا سوگند (طلحه و زبير) و پيروانشان، نه منكرى در كارهاى من سراغ دارند كه برابر آن بايستند،

و نه ميان من و خودشان راه انصاف پيمودند.

آنها حقّى را مى طلبند كه خود ترك كرده اند،

و انتقام خونى را مى خواهند كه خود ريخته اند.

اگر من در ريختن اين خون شريكشان بودم آنها نيز از آن سهمى دارند،

و اگر خودشان تنها اين خون را ريخته اند، بايد از خود انتقام بگيرند.

اولين مرحله عدالت آن كه خود را محكوم كنند.

همانا آگاهى و حقيقت بينى، با من همراه است،

نه حق را از خود پوشيده داشته ام و نه بر من پوشيده بود،

ماهیت اصحاب جمل

همانا ناكثين (اصحاب جمل) گروهى سركش و ستمگرند،

خشم و كينه، و زهر عقرب، و شبهاتى چون شب ظلمانى در دلهايشان وجود دارد.

در حالى كه حقيقت پديدار و باطل ريشه كن شده،

و زبانش از حركت بر ضد حق فرومانده است.

به خدا سوگند!

حوضى برايشان پر از آب نمايم كه تنها خود بتوانم آبش را بيرون كشم،

به گونه اى كه از آب آن سيراب برنگردند،

و پس از آن از هيچ گودالى آب ننوشند (يعنى نقشه اى براى آنان طرح كنم كه راه فرار نداشته باشند).

 وصف بيعت 

(شما مردم) براى بيعت كردن، به سوى من روى آورديد،

همانند مادران تازه زاييده كه به طرف بچّه هاى خود مى شتابند.

و پياپى فرياد كشيديد،

بيعت بيعت من دستان خويش فروبستم،

اما شما به اصرار آن را گشوديد،

من از دست دراز كردن، سرباز زدم، و شما دستم را كشيديد.

 دعای امام علی (شكوه از طلحه و زبير)

خدايا!

طلحه و زبير پيوند مرا گسستند،

بر من ستم كرده و بيعت مرا شكستند،

و مردم را براى جنگ با من شوراندند،

خدايا!

آنچه را بستند تو بگشا،

و آنچه را محكم رشته اند پايدار مفرما،

و آرزوهايى كه براى آن تلاش مى كنند بر باد ده.

من پيش از جنگ از آنها خواستم تا باز گردند،

و تا هنگام آغاز نبرد انتظارشان را مى كشيدم،

لكن آنها به نعمت پشت پا زدند و بر سينه عافيت دست رد گذاردند.

.

خطبه 137

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(قبل از جنگ نهروان در سال 37 هجرى در ردّ اعتقادات خوارج ايراد كرد، خوارج عقيده داشتند: كسى كه گناه كبيره انجام دهد كافر و از اسلام خارج شده است، مگر توبه كند و دوباره مسلمان گردد).

 افشاء گمراهى خوارج

پس اگر چنين مى پنداريد كه من خطا كرده و گمراه شدم، پس چرا همه امّت محمّد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را به گمراهى من گمراه مى دانيد و خطاى مرا به حساب آنان مى گذاريد و آنان را براى خطاى من كافر مى شماريد؟

شمشيرها را بر گردن نهاده، كور كورانه فرود مى آوريد

و گناهكار و بى گناه را به هم مخلوط كرده همه را يكى مى پنداريد

پیامبر صلی الله علیه و آله از زبان حضرت علی

در حالى كه شما مى دانيد، همانا رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم زناكارى را كه همسر داشت سنگسار كرد، سپس بر او نماز گزارد، و ميراثش را به خانواده اش سپرد،

و قاتل را كشت و ميراث او را به خانواده اش بازگرداند،

دست دزد را بريد

و زناكارى را كه همسر نداشت تازيانه زد، و سهم آنان را از غنائم مى داد تا با زنان مسلمان ازدواج كنند.

پس پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آنها را براى گناهانشان كيفر مى داد،

و حدود الهى را بر آنان جارى مى ساخت،

امّا سهم اسلامى آنها را از بين نمى برد، و نام آنها را از دفتر مسلمين خارج نمى ساخت. (پس با انجام گناهان كبيره كافر نشدند).

شما (خوارج)، بدترين مردم و وسیله دست شيطان، و عامل گمراهى اين و آن مى باشيد.

علی از زبان علی  

به زودى دو گروه نسبت به من هلاك مى گردند: دوستى كه افراط كند و به غير حق كشانده شود، و دشمنى كه در كينه توزى با من زياده روى كرده به راه باطل در آيد.

بهترين مردم نسبت به من گروه ميانه رو هستند.

از آنها جدا نشويد،

همواره با بزرگ ترين جمعيّت ها باشيد كه دست خدا با جماعت است.

شیطان

از پراكندگى بپرهيزيد، كه انسان تنها بهره شيطان است آنگونه كه گوسفند تنها طعمه گرگ خواهد بود.

آگاه باشيد !

هر كس كه مردم را به اين شعار «تفرقه و جدايى» دعوت كند او را بكشيد هر چند كه زير عمامه من باشد.

علل پذيرش «حكميّت» و قرآن

اگر به آن دو نفر (ابو موسى و عمرو عاص) رأى به داورى داده شد، تنها براى اين بود كه آنچه را قرآن زنده كرد زنده سازند،

و آنچه را قرآن مرده خواند، بميرانند،

زنده كردن قرآن اين است كه دست وحدت به هم دهند و به آن عمل نمايند،

و ميراندن، از بين بردن پراكندگى و جدايى است،

پس اگر قرآن ما را به سوى آنان بكشاند آنان را پيروى مى كنيم،

و اگر آنان را به سوى ما سوق داد بايد اطاعت كنند.

پدر مباد شما را، من شرّى براه نيانداخته، و شما را نسبت به سرنوشت شما نفريفته، و چيزى را بر شما مشتبه نساخته ام،

همانا رأى مردم شما بر اين قرار گرفت كه دو نفر را براى داورى انتخاب كنند،

ما هم از آنها پيمان گرفتيم كه از قرآن تجاوز نكنند،

امّا افسوس كه آنها عقل خويش را از دست دادند،

حق را ترك كردند در حالى كه آن را به خوبى مى ديدند،

چون ستمگرى با هوا پرستى آنها سازگار بود با ستم همراه شدند،

ما پيش از داورى ظالمانه شان با آنها شرط كرديم كه به عدالت داورى كنند

و بر أساس حق حكم نمايند، امّا به آن پاى بند نماندند.

.

خطبه 127

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(پس از پافشارى خوارج در شورشگرى، امام عليه السّلام به قرارگاهشان رفت و خطاب به جمع خوارج فرمود)

آيا همه شما در جنگ صفّين بوديد؟

گفتند بعضى بوديم و برخى حضور نداشتيم.

فرمود: به دو گروه تقسيم شويد، تا متناسب با هر كدام سخن گويم. دو دسته شدند،

امام ندا در داد كه: ساكت باشيد، به حرفهايم گوش فرا دهيد و با جان و دل به سوى من توجّه كنيد، و هر كس را براى گواهى سوگند دادم با علم گواهى دهد.
آنگاه سخنان طولانى مطرح فرمود كه برخى از آن خطبه اين است:

 سياست استعمارى قرآن بر سر نيزه كردن(معاویه و جکومت ظلم)

آنگاه كه شاميان در گرما گرم جنگ، و در لحظه هاى پيروزى ما، با حيله و نيرنگ، و مكر و فريب كارى قرآن ها را بر سر نيزه بلند كردند.

شماها نگفتيد كه: «شاميان، برادران ما و هم آيين ما هستند از ما مى خواهند از خطاى آنان بگذريم. و راضى به حاكميّت كتاب خدا شده اند، نظر ما اين است كه حرفشان را قبول كنيم و از آنان دست برداريم؟».

امّا من به شما گفتم كه: اين توطئه، ظاهرش ايمان و باطن آن دشمنى و كينه توزى است،

آغاز آن رحمت و پايان آن پشيمانى است،

پس در همين حال به مبارزه ادامه دهيد،

و از راهى كه در پيش گرفته ايد منحرف نشويد،

و در جنگ دندان بر دندان فشاريد،

و به نداى ندا دهند اى گوش ندهيد، زيرا اگر پاسخ داده شوند گمراه كننده اند،

و اگر رها گردند خوار و ذليل شوند، كه همواره چنين بود.

امّا دريغ، شماها را ديدم كه به خواسته هاى شاميان گردن نهاديد، و حكميّت را پذيرفتيد.

سوگند به خدا! اگر از آن سرباز مى زدم مسئول پى آمدهاى آن نبودم، و خدا گناه آن را در پرونده من نمى افزود.

به خدا سوگند! اگر هم حكميّت را مى پذيرفتم به اين كار سزاوار پيروى بودم؛ زيرا قرآن با من است، از آن هنگام كه يار قرآن گشتم از آن جدا نشدم.

وصف ياران جهادگر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله

ما با پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بوديم،

و همانا جنگ و كشتار گرداگرد پدران، فرزندان، برادران و خويشاوندان ما دور مى زد،

امّا از وارد شدن هر مصيبت و شدّتى جز بر ايمان خود نمى افزوديم،

و بيشتر در پيمودن راه حق، و تسليم بودن برابر اوامر الهى، و شكيبايى بر درد جراحت هاى سوزان، مصمّم مى شديم.

علت راه افتادن جنگ صفین 

امّا امروز با پيدايش زنگارها در دين،

كژى ها و نفوذ شبهه ها در افكار،

تفسير و تأويل دروغين در دين،

با برادران مسلمان خود به جنگ خونين كشانده شديم،

پس هر گاه احساس مى كنيم چيزى باعث وحدت ماست و به وسيله آن با يكديگر نزديك مى شويم،

و شكاف ها را پر و باقى مانده پيوندها را محكم مى كنيم، به آن تمايل نشان مى دهيم، آن را گرفته و ديگر راه را ترك مى گوييم.

.

خطبه122

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ادامه »

(يكى از سخنرانى هاى امام در شهر كوفه كه حوادث سخت آينده را بيان فرمود).

خدا شناسى

ستايش خدايى را سزاست كه با آفرينش مخلوقات، بر انسان ها تجلّى كرد،

و با برهان و دليل خود را بر قلب هايشان آشكار كرد.

مخلوقات را بدون نياز به فكر و انديشه آفريد،

كه فكر و انديشه مخصوص كسانى است كه دلى درون سينه داشته باشند و او چنين نيست،

كه علم خداوندى ژرفاى پرده هاى غيب را شكافته است، و به افكار و عقايد پنهان احاطه دارد.

وصف پيامبر اسلام (صلّى اللّه عليه و آله) از زبان حضرت علی

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را از درخت تنومند پيامبران،

از سرچشمه نور هدايت،

از جايگاه بلند و بى همانند،

از سرزمين بطحاء،

از چراغ هاى بر افروخته در تاريكى ها،

و از سر چشمه هاى حكمت برگزيد.

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم طبيبى است كه براى درمان بيماران سيّار است.

مرهم هاى شفا بخش او آماده،

و ابزار داغ كردن زخم ها را گداخته.

براى شفاى قلب هاى كور و گوش هاى ناشنوا و زبان هاى لال، آماده،

و با داروى خود در پى يافتن بيماران فراموش شده و سرگردان است.

 جایگاه علم در هدایت (علل انحراف فرزندان اميّه)

بنى اميّه، با نور حكمت، جان و دل خود را روشن نساخته،

و با شعله هاى فروزان دانش، قلب خود را نورانى نكرده اند،

چونان چهارپايان صحرايى و سنگ هاى سخت و نفوذ ناپذيرند.

به تحقيق رازهاى درون براى صاحبان آگاهى آشكار،

و راه حق براى گمراهان نيز روشن است،

و رستاخيز نقاب از چهره بر انداخت.

و نشانه هاى خود را براى زيركان و آنان كه طالب حقّند نماياند.

نكوهش كوفيان

مردم كوفه!

چرا شما را پيكرهاى بى روح، و روح هاى بدون جسد مى نگرم؟!

چرا شما را عبادت كنندگانى بدون صلاحيّت،

و بازرگانانى بدون سود و تجارت،

و بيدارانى خفته،

و حاضرانى غايب از صحنه،

بينندگانى نابينا، شنوندگانى كر، و سخن گويانى لال، مشاهده مى كنم؟!

معاویه و ویژگی های حکومت ظلم

پرچم گمراهى بر پايه هاى خود بر افراشته شده

و طرفداران آن فراوان گشته

شما را با پيمانه خود مى سنجند و سركوب مى كنند،

پرچمدارشان (معاويه)، از ملّت اسلام خارج و بر راه گمراهى ايستاده است.

پس آن روز كه بر شما دست يابند جز تعداد كمى از شما باقى نگذارند،

چونان باقى مانده غذايى اندك در ته ديگ يا دانه هاى غذاى چسبيده در اطراف ظرف.

شما را مانند پوست هاى چرمى به هم پيچانده مى فشارند،

و همانند خرمن شما را به شدّت مى كوبند،

و چونان پرنده اى كه دانه هاى درشت را از لاغر جدا كند،

اين گمراهان، مؤمنان را از ميان شما جدا ساخته نابود مى كنند.

هشدار و سفارش به اطاعت از اهل بيت عليهم السّلام

با توجّه به اين همه خطرات، روشهاى گمراه كننده شما را به كجا مى كشاند ؟!

تاريكى ها و ظلمتها، تا كى شما را متحيّر مى سازد ؟!

دروغ پردازيها تا چه زمانى شما را مى فريبد؟!

از كجا دشمن در شما نفوذ كرده به اينجا آورده و به كجا باز مى گرداند؟!

آگاه باشيد كه هر سر آمدى را پرونده اى، و هر غيبتى را بازگشت دو باره اى است.

علما در نهج البلاغه

مردم به سخن عالم خداشناس خود گوش فرا دهيد،

دل هاى خود را در پيشگاه او حاضر كنيد،

و با فريادهاى او بيدار شويد

ویژگی حاکمان

رهبر جامعه بايد با مردم به راستى سخن گويد

و پراكندگى مردم را به وحدت تبديل،

و انديشه خود را براى پذيرفتن حق آماده گرداند.

علی از زبان علی

پيشواى شما چنان واقعيّت ها را براى شما شكافت چونان شكافتن مهره هاى ظريف،

و حقيقت را از باطل چون شيره درختى كه از بدنه آن خارج شود، بيرون كشيد.

معاویه و ویژگی حکومت ظلم 

پس در آن هنگام كه امويان بر شما تسلط يابند، باطل بر جاى خود استوار شود،

و جهل و نادانى بر مركب ها سوار،

و طاغوت زمان عظمت يافته،

و دعوت كنندگان به حق اندك و بى مشترى خواهند شد.

روزگار چونان درنده خطرناكى حمله ور شده،

و باطل پس از مدّت ها سكوت، نعره مى كشد،

مردم در شكستن قوانين خدا دست در دست هم مى گذارند،

و در جدا شدن از دين متّحد مى گردند،

و در دروغ پردازى با هم دوست و در راستگويى دشمن يكديگرند.

و چون چنين روزگارى مى رسد، فرزند با پدر دشمنى ورزد،

و باران خنك كننده، گرمى و سوزش آورد،

پست فطرتان همه جا را پر مى كنند،

نيكان و بزرگواران كمياب مى شوند،

مردم آن روزگار چون گرگان، و پادشاهان چون درندگان،

تهيدستان طعمه آنان، و مستمندان چونان مردگان خواهند بود،

راستى از ميانشان رخت بر مى بندد، و دروغ فراوان مى شود.

با زبان،  تظاهر به دوستى دارند اما در دل دشمن هستند،

به گناه افتخار مى كنند، و از پاكدامنى به شگفت مى آيند،

و اسلام را چون پوستينى واژگونه مى پوشند.

.

خطبه 108

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

نوشته اند كه امام اين سخنرانى را 5 روز پس از بدست گرفتن قدرت سياسى كشور در آخر ذى الحجّه سال 35 هجرى ايراد فرمود.

ويژگى هاى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از زبان حضرت علی

تا اينكه خدا محمّد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را برانگيخت، گواهى دهنده، بشارت دهنده، هشدار دهنده.

پيامبرى كه بهترين آفريدگان در خردسالى، و در سنّ پيرى نجيب ترين و بزرگوارترين مردم بود،

اخلاقش از همه پاكان پاك تر و باران كرمش از هر چيزى با دوامتر بود.

 هشدار از آينده تلخ فرزندان اميّه

شما اى فرزندان اميّه!

زمانى از لذّت و شيرينى دنيا بهره مند شديد،

و از سینه آن نوشيديد كه افسارش رها، و بند جهازش محكم نبود (در حكومت عثمان)،

تا آنجا كه حرام دنيا نزد گروهى چونان ميوه درخت سدر بى خار، آسان، و حلال آن دشوار و غير ممكن شد.

به خدا سوگند!

دنيايى كه در دست شماست چونان سايه اى است گسترده كه زود به سر آمد خود نزديك مى شود.

امروز زمين براى شما خالى و گسترده،

و دستهايتان براى انجام هر رفتار نادرستى باز،

و دست هاى رهبران واقعى بسته است.

شمشير شما بر آنان مسلط و شمشير آنان از شما باز گرفته شده است.

آگاه باشيد!

هر خونى، خونخواهى دارد،

و هر حقى را جستجوگرى است،

انتقام گيرنده خون هاى ما، چونان حاكمى است كه براى خود داورى كند،

و او خداوندى است كه از گرفتن كسى ناتوان نگردد، و كسى از پنجه عدالت او نمى تواند بگريزد.

اى فرزندان اميّه!

سوگند به خدا زود باشد كه اين خلافت و دولت را در دست ديگران و در خانه دشمنان خود بنگريد.

خودسازی 

آگاه باشيد!

بيناترين چشمها آن است كه در دل نيكى ها نفوذ كند،

و شنواترين گوش ها آن كه پندها و تذكّرات سودمند را در خود جاى دهد.

اى مردم!

چراغ دل را از نور گفتار گوينده با عمل روشن سازيد

و ظرف هاى جان را از آب زلال چشمه هايى كه از آلودگى ها پاك است پر نماييد.

اى بندگان خدا!

به نادانى هاى خود تكيه نكنيد،

و تسليم هواى نفس خويش نباشيد،

كه چنين كسى بر لبه پرتگاه قرار دارد، و بار سنگين هلاكت و فساد را بر دوش مى كشد، و از جايى به جاى ديگر مى برد،

تا آنچه را كه ناچسب است بچسباند، و آنچه را كه دور مى نمايد نزديك جلوه دهد.

خدا را، مبادا شكايت نزد كسى بريد كه نمى تواند آن را بر طرف سازد، و توان گره گشايى از كارتان ندارد.

اهل البیت (علیهم السلام)

همانا بر امام واجب نيست جز آنچه را كه خدا امر فرمايد،

و آن، كوتاهى نكردن در پند و نصيحت، تلاش در خير خواهى، زنده نگهداشتن سنّت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم، جارى ساختن حدود الهى بر مجرمان، رساندن سهم هاى بيت المال به طبقات مردم، است.

پس در فراگيرى علم و دانش پيش از آن كه درختش بخشكد تلاش كنيد،

و پيش از آن كه به خود مشغول گرديد از معدن علوم (اهل بيت عليهم السّلام) دانش استخراج كنيد.

خودسازی و رعایت تقوی

مردم را از حرام و منكرات باز داريد،

و خود هم مرتكب نشويد، زيرا دستور داده شديد كه ابتدا خود محرّمات را ترك و سپس مردم را باز داريد.

.

خطبه 105

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 وصف روز قيامت

قيامت روزى است كه خداوند همه انسان هاى گذشته و آينده را براى رسيدگى دقيق حساب و رسيدن به پاداش اعمال، گرد آورد.

همه فروتنانه به پاخيزند،

عرق از سر و رويشان و كنار دهانشان جارى است،

و زمين زير پايشان لرزان است،

نيكو حال ترين آنان كسى است كه جاى گذاشتن دو پايش را پيدا كند يا جايى براى آسوده ماندن بيابد.

 حکومت ظالمانه

فتنه هايى چون تاريكى شب كه نيرويى نمى تواند برابر آن بايستد،

و كسى نتواند پرچمهاى آن را پايين كشد،

به سوى شما مى آيد چونان شترى كه مهار شده و جهاز بر پشت آن نهاده و ساربان آن را كشانده و به سرعت مى راند.

فتنه جويان كسانى هستند كه ضربات آنها شديد و غارتگرى آنان اندك است.

مردمى با آنان جهاد مى كنند كه در چشم متكبّران خوار و در روى زمين گمنام و در آسمان ها معروفند.

در اين هنگام، واى بر تو اى بصره!

از سپاهى كه نشانه خشم و انتقام الهى است،

بى گرد و غبار و صدايى به تو حمله خواهند كرد

و چه زود ساكنانت به مرگ سرخ و گرسنگى غبار آلود دچار مى گردند.

.

خطبه 102

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ادامه »

خداشناسی

ستايش خداوندى را كه اوّل هر نخستين است

و آخر هر گونه آخرى،

چون پيش از او چيزى نيست.

بايد كه ابتدايى نداشته باشد،

و چون پس از او چيزى نيست پس پايانى نخواهد داشت،

و گواهى مى دهم كه جز او خدايى نيست،

و خدا يكى است، آن گواهى كه با درون و برون و قلب و زبان، هماهنگ باشد.

علی از زبان علی

اى مردم دشمنى و مخالفت با من، شما را تا مرز گناه نراند،

و نافرمانى از من شما را به پيروى از هواى نفس نكشاند، و به هنگام شنيدن سخن من، به گوشه چشم، يكديگر را ننگريد.

معاویه و خبر از حوادث خونين آينده

سوگند به آن كس كه دانه را شكافت، و جانداران را آفريد،

آنچه به شما خبر مى دهم از پيامبر امّى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم است، نه گوينده دروغ گفت و نه شنونده نا آگاه بود.

گويا مى بينم شخص سخت گمراهى را كه از شام فرياد زند

و بتازد و پرچم هاى خود را در اطراف كوفه بپراكند،

و چون دهان گشايد و سركشى كند

و جاى پايش بر زمين محكم گردد،

فتنه فرزند خويش را به دندان گيرد و آتش جنگ شعله ور شود.

روزها با چهره عبوس و گرفته ظاهر شوند

و شب و روز با رنج و اندوه بگذرند.

و آنگاه كه كشتزار او به بار نشست،

و ميوه او آب دار شد،

و چون شتر مست خروشيد،

و چون برق درخشيد،

پرچم هاى سپاه فتنه از هر سو به اهتزاز در آيد

 و چونان شب تار و درياى متلاطم به مردم روى آورند.

از آن بيشتر، چه طوفانهاى سختى كه شهر كوفه را بشكافد،

و چه تند بادهايى كه بر آن وزيدن گيرد،

و به زودى دستجات مختلف به جان يكديگر يورش آورند:

آنها كه بر سر پا ايستاده اند درو شوند، و آنها كه بر زمين افتادند لگد مال گردند.

ادامه »

خبر از ستمگرى و فساد بنى اميّه

سوگند به خدا!

بنى اميّه چنان به ستمگرى و حكومت ادامه دهند كه حرامى باقى نماند جز آن كه حلال شمارند،

و پيمانى نمى ماند جز آن كه همه را بشكنند،

و هيچ خيمه و خانه اى وجود ندارد جز آن كه ستمكارى آنان در آنجا راه يابد،

و ظلم و فسادشان مردم را از خانه ها كوچ دهد.

تا آن كه در حكومتشان دو دسته بگريند:  دسته اى براى دين خود كه آن را از دست داده اند، و دسته اى براى دنياى خود كه به آن نرسيده اند. و يارى خواستن يكى از ديگرى، چون يارى خواستن برده از ارباب خويش است كه در حضور ارباب اطاعت دارد و در غيبت او بدگويى مى كند.

در حكومت بنى اميّه هر كس به خدا اميدوارتر باشد بيش از همه رنج و مصيبت بيند.

پس اگر خداوند عافيت و سلامتى بخشيد، قدر شناس باشيد و اگر به بلا و گرفتارى مبتلا گشتيد شكيبا باشيد كه سرانجام، پيروزى با پرهيزكاران است.

.

خطبه 98

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ادامه »

(برخى از مورّخان نقل كرده اند كه اين سخنرانى امام عليه السّلام پس از حادثه جنگ نهروان در سال 38 هجرى ايراد شد).

علی از زبان علی (بیان برخی ويژگى هاى علمى و سياسى خودشان)

پس از حمد و ستايش پروردگار!

اى مردم من بودم كه چشم فتنه را كندم،

و جز من هيچ كس جرأت چنين كارى را نداشت،

آنگاه كه امواج سياهى ها بالا گرفت و به آخرين درجه شدّت خود رسيد.

پس از من بپرسيد پيش از آن كه مرا نيابيد.

سوگند به خدايى كه جانم در دست اوست،

نمى پرسيد از چيزى كه ميان شما تا روز قيامت مى گذرد،

و نه از گروهى كه صد نفر را هدايت يا گمراه مى سازد، جز آن كه شما را آگاه مى سازم و پاسخ مى دهم.

و از آن كه مردم را بدان مى خواند و آن كه رهبريشان مى كند

و آن كه آنان را مى راند،

و آنجا كه فرود مى آيند

و آنجا كه بار گشايند

و آن كه از آنها كشته شود و آن كه بميرد، خبر مى دهم.

آن روز كه مرا از دست داديد،

و نگرانى ها و مشكلات بر شما باريدن گرفت،

و بسيارى از پرسش كنندگان به حيرت فرو رفته مى گويند سر انجام چه خواهد شد؟

كه گروه بسيارى از پرسش شوندگان از پاسخ دادن فرو مانند.

 خبر از فتنه هاى آينده

اين حوادث هنگامى رخ نشان مى دهد كه جنگ در ميان شما طولانى شود،

و دنيا چنان بر شما تنگ گردد كه ايّام بلا را طولانى پنداريد،

تا روزى كه خداوند پرچم فتح و پيروزى را براى باقى مانده نيكان شما به اهتزاز در آورد (زمان ظهور حضرت حجّت عجل اللّه تعالى فرجه الشريف).

برخورد با شبهات و ماهیت آن

فتنه ها آنگاه كه روى آورند با حق شباهت دارند،

و چون پشت كنند حقيقت چنانكه هست، نشان داده مى شود،

فتنه ها چون مى آيند شناخته نمى شوند،

و چون مى گذرند، شناخته مى شوند،

فتنه ها چون گرد بادها مى چرخند،

از همه جا عبور مى كنند،

در بعضى از شهرها حادثه مى آفرينند

و از برخى شهرها مى گذرند. 

 خبر از فتنه هاى بنى اميّه ( معاویه و خاندان او لعنه الله علیهم)

آگاه باشيد!

همانا ترسناكترين فتنه ها در نظر من، فتنه بنى اميّه بر شما است،

فتنه اى كور و ظلمانى كه سلطه اش همه جا را فرا گرفته و بلاى آن دامنگير نيكوكاران است.

هر كس آن فتنه ها را بشناسد نگرانى و سختى آن دامنگيرش گردد،

و هر كس كه فتنه ها را نشناسد، حادثه اى براى او رخ نخواهد داد.

به خدا سوگند!

بنى اميّه بعد از من براى شما زمامداران بدى خواهند بود،

آنان چونان شتر سركشى كه دست به زمين كوبد و لگد زند و با دندان گاز گيرد و از دوشيدن شير امتناع ورزد، با شما چنين برخوردارى دارند،

و از شما كسى باقى نگذارند، جز آن كس كه براى آنها سودمند باشد يا آزارى بدانها نرساند.

و بلاى فرزندان بنى اميّه، بر شما طولانى خواهد ماند

چندان كه يارى خواستن شما از ايشان چون يارى خواستن بنده باشد از مولاى خويش يا تسليم شده از پيشواى خود.

فتنه هاى بنى اميّه پياپى با چهره اى زشت و ترس آور، و ظلمتى با تاريكى عصر جاهليّت، بر شما فرود مى آيد.

نه نور هدايتى در آن پيدا، و نه پرچم نجاتى در آن روزگاران بچشم مى خورد.

ما اهل بيت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از آن فتنه ها در امانيم

و مردم را بدان نمى خوانيم،

سپس خدا فتنه هاى بنى اميّه را نابود، و از شما جدا خواهد ساخت مانند جدا شدن پوست از گوشت، كه با دست قصّابى انجام پذيرد.

خدا با دست افرادى، خوارى و ذلّت را به فرزندان اميّه مى چشاند كه به سختى آنها را كنار مى زنند،

و جام تلخ بلا و ناراحتى و مصيبت را در كامشان مى ريزند،

و جز شمشير چيزى به آنها نمى دهند،

و جز لباس ترس بر آنها نپوشانند.

در آن هنگام، قريش دوست دارد آنچه در دنياست بدهد تا يك بار مرا بنگرد،

گر چه لحظه كوتاهى (به اندازه كشتن شترى) باشد،

تا با اصرار چيزى را بپذيرم كه امروز پاره اى از آن را مى خواهم نمى دهند.

.

خطبه 93

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ادامه »

(پس از قتل عثمان آنگاه كه مردم هجوم آوردند تا با امام على عليه السّلام بيعت كنند، در روز جمعه 25 ذى الحجّه سال 35 هجرى در مدينه فرمود).

علی از زبان علی بعد از مرگ عثمان

مرا واگذاريد و ديگرى را به دست آريد،

زيرا ما به استقبال حوادث و امورى مى رويم كه رنگارنگ و فتنه آميز است،

و چهره هاى گوناگون دارد

و دل ها بر اين بيعت ثابت و عقل ها بر اين پيمان استوار نمى ماند،

چهره افق حقيقت را (در دوران خلافت سه خليفه) ابرهاى تيره فساد گرفته، و راه مستقيم حق ناشناخته ماند.

آگاه باشيد!

اگر دعوت شما را بپذيرم، بر أساس آنچه كه مى دانم با شما رفتار مى كنم

و به گفتار اين و آن، و سر زنش سرزنش كنندگان گوش فرا نمى دهم.

اگر مرا رها كنيد چون يكى از شما هستم كه شايد شنواتر، و مطيع تر از شما نسبت به رييس حكومت باشم،

در حالى كه من وزير و مشاورتان باشم بهتر است كه امير و رهبر شما گردم.

.

خطبه92

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(به نقل برخى از شارحان، اين خطبه در سال 36 هجرى پس از قتل عثمان در مدينه ايراد شد).

عامل نجات ملت ها

پس از ستايش پروردگار،

خدا هرگز جبّاران دنيا را در هم نشكسته مگر پس از آن كه مهلت هاى لازم و نعمت هاى فراوان بخشيد،

و هرگز استخوان شكسته ملّتى را باز سازى نفرمود مگر پس از آزمايش ها و تحمّل مشكلات.

مردم در سختى هايى كه با آن روبرو هستيد و مشكلاتى كه پشت سر گذارديد، درس هاى عبرت فراوان وجود دارد.

نه هر كه صاحب قلبى است، خردمند است،

و نه هر دارنده گوشى شنواست،

و نه هر دارنده چشمى بيناست.

مسلمانان در جامعه اسلامی و برخورد با شبهات 

در شگفتم، چرا در شگفت نباشم !

از خطاى گروه هاى پراكنده با دلايل مختلف كه هر يك در مذهب خود دارند؟

نه گام بر جاى گام پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مى نهند،

و نه از رفتار جانشين او پيروى مى كنند.

نه به غيب ايمان مى آورند

و نه خود را از عيب بر كنار مى دارند،

به شبهات عمل مى كنند

و در گرداب شهوات غوطه ورند.

نيكى در نظرشان همان است كه مى پندارند،

و زشتى ها همان است كه آنها منكرند.

در حل مشكلات به خود پناه مى برند،

و در مبهمات تنها به رأى خود تكيه مى كنند،

گويا هر كدام، امام و راهبر خويش مى باشند كه به دستگيره هاى مطمئن و اسباب محكمى كه خود باور دارند، چنگ مى زنند.

.

خطبه88

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

بهترين بنده خدا 

اى بندگان خدا همانا بهترين و محبوب ترين بنده نزد خدا، بنده اى است كه خدا او را در پيكار با نفس يارى داده است

آن كس كه جامعه زيرين او اندوه، و لباس رويين او ترس از خداست

چراغ هدايت در قلبش روشن شده

و وسائل لازم براى روزى او فراهم آمده

و دورى ها و دشوارى ها را بر خود نزديك و آسان ساخته است.

حقايق دنيا را با چشم دل نگريسته،

همواره به ياد خدا بوده و اعمال نيكو، فراوان انجام داده است.

از چشمه گواراى حق سيراب گشته، چشمه اى كه به آسانى به آن رسيد و از آن نوشيده سيراب گرديد.

راه هموار و راست قدم برداشته،

پيراهن شهوات را از تن بيرون كرده،

و جز يك غم، از تمام غم ها خود را مى رهاند،

و از صف كور دلان و مشاركت با هواپرستان خارج شد،

كليد باز كننده درهاى هدايت شد

و قفل درهاى گمراهى و خوارى گرديد.

راه هدايت را با روشن دلى ديد،

و از همان راه رفت، و نشانه هاى آن را شناخت

و از امواج سركش شهوات گذشت.

به استوارترين دستاويزها و محكم ترين طناب ها چنگ انداخت،

چنان به يقين و حقيقت رسيد كه گويى نور خورشيد بر او تابيد.

در برابر خداوند خود را به گونه اى تسليم كرد كه هر فرمان او را انجام مى دهد

و هر فرعى را به اصلش باز مى گرداند.

چراغ تاريكى ها، و روشنى بخش تيرگى ها،

كليد درهاى بسته و بر طرف كننده دشوارى ها،

و راهنماى گمراهان در بيابان هاى سرگردانى است.

سخن مى گويد، خوب مى فهماند،

سكوت كرده به سلامت مى گذرد،

براى خدا اعمال خويش را خالص كرده آن چنان كه خدا پذيرفته است،

از گنجينه هاى آيين خدا و اركان زمين است.

عدالت

خود را به عدالت واداشته

و آغاز عدالت او آن كه هواى نفس را از دل بيرون رانده است،

حق را مى شناساند و به آن عمل مى كند.

كار خيرى نيست مگر كه به آن قيام مى كند،

و در هيچ جا گمان خيرى نبرده جز آن كه به سوى آن شتافته.

قرآن

اختيار خود را به قرآن سپرده،

و قرآن را راهبر و پيشواى خود قرار داده است،

هر جا كه قرآن بار اندازد فرود آيد،

و هر جا كه قرآن جاى گيرد مسكن گزيند.

وصف زشت ترين انسان، «عالم نمايان»

و ديگرى كه او را دانشمند نامند امّا از دانش بى بهره است،

يك دسته از نادانى ها را از جمعى نادان فرا گرفته،

و مطالب گمراه كننده را از گمراهان آموخته، و به هم بافته،

و دام هايى از طناب هاى غرور و گفته هاى دروغين بر سر راه مردم افكنده،

قرآن را بر اميال و خواسته هاى خود تطبيق مى دهد،

و حق را به هوس هاى خود تفسير مى كند.

مردم را از گناهان بزرگ ايمن مى سازد،

و جرائم بزرگ را سبك جلوه مى دهد.

ادّعا مى كند از ارتكاب شبهات پرهيز دارد امّا در آنها غوطه مى خورد.

مى گويد: از بدعت ها دورم، ولى در آنها غرق شده است.

چهره ظاهر او چهره انسان، و قلبش قلب حيوان درنده است،

راه هدايت را نمى شناسد كه از آن سو ببرود،

و راه خطا و باطل را نمى داند كه از آن بپرهيزد، پس مرده اى است در ميان زندگان.

جایگاه اهل البیت (علیهم السلام)

مردم كجا مى رويد چرا از حق منحرف مى شويد؟

پرچم هاى حق بر و نشانه هاى آن آشكار است،

با اينكه چراغهاى هدايت روشنگر راهند، چون گمراهان به كجا مى رويد؟

چرا سرگردانيد در حالى كه عترت پيامبر شما در ميان شماست،

آنها زمامداران حق و يقينند،

پيشوايان دين، و زبان هاى راستى و راستگويانند،

پس بايد در بهترين منازل قرآن جايشان دهيد

و همانند تشنگانى كه به سوى آب شتابانند، به سويشان هجوم ببريد.

وصف پیامبر (صلی الله علیه و آله)

اى مردم اين حقيقت را از خاتم پيامبران بياموزيد كه فرمود: «هر كه از ما مى ميرد، در حقيقت نمرده است و چيزى از ما كهنه نمى شود.
پس آنچه نمى دانيد، نگوييد، زيرا بسيارى از حقايق در امورى است كه نا آگاهانه انكار مى كنيد. 

علی از زبان علی

مردم عذر خواهى كنيد از كسى كه دليلى بر ضدّ او نداريد، و آن كس من مى باشم،

مگر من در ميان شما بر اساس «ثقل اكبر» كه قرآن است عمل نكردم و ثقل اصغر «عترت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم» را در ميان شما باقى نگذاردم.

مگر من پرچم ايمان را در بين شما استوار نساختم

و از حدود و مرز حلال و حرام آگاهيتان ندادم

مگر پيراهن عافيت را با عدل خود به اندام شما نپوشاندم

و نيكى ها را با اعمال و گفتار خود در ميان شما رواج ندادم

و ملكات اخلاق انسانى را به شما نشان ندادم.
پس وهم و گمان خود را در آنجا كه چشم دل ژرفاى آن را مشاهده نمى كند، و فكرتان توانايى تاختن در آن راه ندارد، به كار نگيريد.

 اخبار غيبى نسبت به آينده بنى اميّه(معاویه)

تا آن كه برخى از شما گمان مى برند كه دنيا به كام بنى اميّه شد،

و همه خوبى ها را افزون به آنها سپرده و آنها را از سرچشمه خود سيراب كرده،

و تازيانه و شمشيرشان از سر اين امّت كنار نخواهد رفت.

كسانى كه چنين مى انديشند در اشتباهند،

زيرا سهم بنى اميّه تنها جرعه اى از زندگى لذّت بخش است كه مدّتى آن را مى مكند سپس همه آنچه را كه نوشيدند بيرون مى ريزند.

 .

خطبه87

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

در سال 36 هجرى وقتى شنيد كه بنى اميّه با تهمت هاى فراوان آن حضرت را در خون عثمان شريك مى پندارند، فرمود:


آيا شناختى كه بنى اميّه از روحيّات من دارند آنان را از عيب جويى بر من باز نمى دارد و آيا سوابق مبارزات من، نادان را بر سر جاى خود نمى شناسند كه به من تهمت نزنند؟

آنچه خدا آنان را بدان پند داد از بيان من رساتر است. من مارقين (از دين خارج شدگان) را با حجّت و برهان مغلوب مى كنم و دشمن ناكثين «پيمان شكنان» و ترديد دارندگان در اسلام مى باشم، شبهات را بايد در پرتو كتاب خدا، قرآن، شناخت و بندگان خدا به آنچه در دل دارند پاداش داده مى شوند.

.

خطبه75

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

در ذى الحجّه سال 23 هجرى پس از قتل عمر، در روز شورا آن هنگام كه مردم به ناحق، براى بيعت كردن با عثمان جمع شدند، فرمود: 

همانا مى دانيد كه سزاوارتر از ديگران به خلافت من هستم.

سوگند به خدا! به آنچه انجام داده ايد گردن مى نهم، تا هنگامى كه اوضاع مسلمين رو براه باشد، و از هم نپاشد، و جز من به ديگرى ستم نشود، و پاداش اين گذشت و سكوت و فضيلت را از خدا انتظار دارم، و از آن همه زر و زيورى كه به دنبال آن حركت مى كنيد، پرهيز مى كنم.

.

خطبه74

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

گويند در سال 36 هجرى وقتى مروان بن حكم، داماد عثمان، در جنگ جمل اسير شد، امام حسن عليه السّلام و امام حسين عليه السّلام نزد پدر عذر او خواستند و امام على عليه السّلام او را رها كرد. گفتند: پدر، مروان با شما بيعت مى كند، امام فرمود:

مگر پس از كشته شدن عثمان با من بيعت نكرد؟ مرا به بيعت او نيازى نيست دست او دست يهودى است، اگر با دست خود بيعت كند، در نهان بيعت را مى شكند.

آگاه باشيد، او حكومت كوتاه مدتى خواهد داشت، مانند فرصت كوتاه سگى كه با زبان بينى خود را پاك كند. او پدر چهار فرمانرواست (قوچ هاى چهار گانه) و امّت اسلام از دست او و پسرانش روزگار خونينى خواهند داشت.

.

خطبه 73

نهج البلاغه

.

در سال 40 هجرى، روزهاى آخر عمر شريف خود در نكوهش و هشدار كوفيان ايراد فرمود.

پیش بینی حضرت علی از خلیفه بعد خود

آگاه باشيد!

پس از من مردى با گلوى گشاده، و شكمى بزرگ بر شما مسلّط خواهد شد، كه هر چه بيابد مى خورد، و تلاش مى كند آنچه ندارد به دست آورد. او را بكشيد ولى هرگز نمى توانيد او را بكشيد.

آگاه باشيد!

به زودى معاويه شما را به بيزارى و بدگويى من وادار مى كند، بدگويى را به هنگام اجبار دشمن اجازه مى دهم كه مايه بلندى درجات من و نجات شماست، امّا هرگز در دل از من بيزارى نجوييد كه من بر فطرت توحيد تولّد يافته ام و در ايمان و هجرت از همه پيش قدم تر بوده ام.

.

خطبه57

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(در سال 37 هجرى به هنگام شروع جنگ صفّين اين سخنرانى را ايراد فرمود.

علت شروع جنگ صفین

مردم همانند شتران تشنه اى كه به آب نزديك شده،

و ساربان رهاشان كرده،

و عقال (پاى بند) از آنها گرفته، بر من هجوم آوردند و به يكديگر پهلو مى زدند، فشار مى آوردند، چنان كه گمان كردم مرا خواهند كشت، يا بعضى به وسيله بعض ديگر مى ميرند و پايمال مى گردند.

معاویه

پس از بيعت عمومى مردم، مسئله جنگ با معاويه را ارزيابى كردم، همه جهات آن را سنجيدم تا آن كه مانع خواب من شد، ديدم چاره اى جز يكى از اين دو راه ندارم: يا با آنان مبارزه كنم، و يا آن چه را كه محمّد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آورده، انكار مى نمايم، پس به اين نتيجه رسيدم كه، تن به جنگ دادن آسانتر از تن به كيفر پروردگار دادن است، و از دست دادن دنيا آسان تر از رها كردن آخرت است.

.

خطبه54

نهج البلاغه

.

.

موسسه اهل البیت

(در سال 37 هجرى پس از ورود به صحراى صفّين براى در اختيار گرفتن آب فرات خطاب به خط شكنان سپاه فرمود)


فرمان خط شكستن و آزاد كردن آب فرات

شاميان با بستن آب شما را به پيكار دعوت كردند. اكنون بر سر دو راهى قرار داريد: يا به ذلّت و خوارى بر جاى خود بنشينيد، و يا شمشيرها را از خون آنها سيراب سازيد تا از آب سيراب شويد.
پس بدانيد كه مرگ در زندگى توأم با شكست، و زندگى جاويدان در مرگ پيروزمندانه شماست.

آگاه باشيد، معاويه گروهى از گمراهان را همراه آورده و حقيقت را از آنان مى پوشاند، تا كور كورانه گلوهايشان را آماج تير و شمشير كنند.

.

خطبه51

نهج البلاغه

.

وقتى نماينده خود جرير بن عبد اللّه را در سال 36 هجرى به طرف معاويه فرستاد و معاويه پاسخى روشن نمى داد. ياران امام گفتند، وسائل جنگ را مهيّا كن، فرمود:

1. واقع نگرى در برخورد با دشمن

مهيّا شدن من براى جنگ با شاميان، در حالى است كه «جرير» را به رسالت به طرف آنان فرستاده ام، بستن راه صلح و باز داشتن شاميان از راه خير است، اگر آن را انتخاب كنند. من مدّت اقامت «جرير» را در شام معيّن كردم، كه اگر تأخير كند، يا فريبش دادند و يا از اطاعت من سرباز زده است.
عقيده من اين است كه صبر نموده با آنها مدارا كنيد، گرچه مانع آن نيستم كه خود را براى پيكار آماده سازيد.

2. ضرورت جهاد با شاميان

من بارها جنگ با معاويه را برّرسى كرده ام، و پشت و روى آن را سنجيده، ديدم راهى جز پيكار، يا كافر شدن نسبت به آن چه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آورده باقى نمانده است، زيرا در گذشته كسى [عثمان] بر مردم حكومت مى كرد كه اعمال او حوادثى آفريد و باعث گفتگو و سر و صداهاى فراوان شد، مردم آنگاه اعتراض كردند و تغييرش دادند.

خطبه43

نهح البلاغه

.

.موسسه اهل البیت

پس از اطّلاع از ماجراى حكميّت و نيرنگ عمرو عاص كه ابو موسى اشعری را فريب داد، و طبق شروطى كه براى حكميّت قبول كردند عملى نشد، امام اين خطبه را در سال 38 هجرى ايراد كرد. 


1. ضرورت ستايش پروردگار:
خدا را سپاس هر چند كه روزگار دشوارى هاى فراوان و حوادثى بزرگ پديد آورد. شهادت مى دهم جز خداى يگانه و بى مانند خدايى نباشد و جز او معبودى نيست، و گواهى مى دهم محمّد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بنده و فرستاده اوست.

2. علل شكست در جهاد
پس از حمد و ستايش خدا، بدانيد كه نافرمانى از دستور نصيحت كننده مهربان دانا و با تجربه، مايه حسرت و سرگردانى و سرانجامش پشيمانى است.
من رأى و فرمان خود را نسبت به حكميّت به شما گفتم، و نظر خالص خود را در اختيار شما گذاردم. (اى كاش كه از قصير پسر سعد اطاعت مى شد) ولى شما همانند مخالفانى ستمكار، و پيمان شكنانى نافرمان، از پذيرش آن سرباز زديد، تا آنجا كه نصيحت كننده در پند دادن به ترديد افتاد، و از پند دادن خوددارى كرد.
داستان من و شما چنان است كه برادر هوازنى سروده است:
«در سرزمين منعرج، دستور لازم را دادم امّا نپذيرفتند، كه فردا سزاى سركشى خود را چشيدند.»

خطبه35

نهج البلاغه

.

.

موسسه اهل البیت

در آغاز جنگ جمل در سال 36 هجرى، ابن عباس را براى پند دادن به سوى زبير فرستاد و فرمود :

روانشناسى طلحه و زبير

با طلحه، ديدار مكن، زيرا در برخورد با طلحه، او را چون گاو وحشى مى يابى كه شاخش را تابيده و آماده نبرد است، سوار بر مركب سركش مى شود و مى گويد، رام است.
بلكه با زبير ديدار كن كه نرم تر است. به او بگو، پسر دايى تو مى گويد: در حجاز مرا شناختى، و در عراق مرا نمى شناسى؟ چه شد كه از پيمان خود باز گشتى؟

(سید رضی می گوید: جمله كوتاه «فما عدا ممّا بدا» براى نخستين بار از امام على عليه السّلام شنيده شده و پيش از امام از كسى نقل نگرديد)

خطبه31

نهج البلاغه

.

.

موسسه اهل البیت

ادامه »