بهترین نوع عبادت

گروهى خدا را به اميد بخشش پرستش كردند، كه اين پرستش بازرگانان است،

و گروهى او را از روى ترس عبادت كردند كه اين عبادت بردگان است،

و گروهى خدا را از روى سپاسگزارى پرستيدند و اين پرستش آزادگان است.

.

حکمت 237

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ستاد احیا فرهنگ مهدویت

كميل بن زياد مى گويد: امام دست مرا گرفت، و به سوى قبرستان كوفه برد، آنگاه آه پردردى كشيد و فرمود:

 اقسام مردم 

اى كميل بن زياد اين قلب ها بسان ظرفهايى هستند،

كه بهترين آنها، فراگيرترين آنهاست،

پس آنچه را مى گويم نگاه دار.

مردم سه دسته اند؛

1- دانشمند الهى،

2- و آموزنده اى بر راه رستگارى،

3- و پشّه هاى دست خوش باد و طوفان و هميشه سرگردان،

كه به دنبال هر سر و صدايى مى روند،

و با وزش هر بادى حركت مى كنند،

نه از روشنايى دانش نور گرفتند، و نه به پناهگاه استوارى پناه گرفتند.

ثروت یا علم!

اى كميل! دانش بهتر از مال است،

زيرا علم، نگهبان تو است،

و مال را تو بايد نگهبان باشى

مال با بخشش كاستى پذيرد

امّا علم با بخشش فزونى گيرد،

و مقام و شخصيّتى كه با مال به دست آمده با نابودى مال، نابود مى گردد.

مشخصات علم الهی

اى كميل بن زياد!

شناخت علم راستين (علم الهى) آيينى است كه با آن پاداش داده مى شود،

و انسان در دوران زندگى با آن خدا را اطاعت مى كند،

و پس از مرگ، نام نيكو به يادگار گذارد.

دانش فرمانروا، و مال فرمانبر است.

 ارزش دانشمندان

اى كميل !

ثروت اندوزان بى تقوا مرده گرچه به ظاهر زنده اند،

امّا دانشمندان، تا دنيا برقرار است زنده اند،

بدن هايشان گرچه در زمين پنهان امّا ياد آنان در دل ها هميشه زنده است.

 علی از زبان علی (اقسام دانش پژوهان)

بدان كه در اينجا (اشاره به سينه مبارك كرد) دانش فراوانى انباشته است،

اى كاش كسانى را مى يافتم كه مى توانستند آن را بياموزند

آرى تيز هوشانى مى يابم امّا مورد اعتماد نمى باشند،

دين را وسيله دنيا قرار داده،

و با نعمت هاى خدا بر بندگان،

و با برهان هاى الهى بر دوستان خدا فخر مى فروشند.

يا گروهى كه تسليم حاملان حق مى باشند امّا ژرف انديشى لازم را در شناخت حقيقت ندارند،

كه با اوّلين شبهه اى، شك و ترديد در دلشان ريشه مى زند

پس نه آنها، و نه اينها، سزاوار آموختن دانش هاى فراوان من نمى باشند.

يا فرد ديگرى كه سخت در پى لذّت بوده، و اختيار خود را به شهوت داده است،

يا آن كه در ثروت اندوزى حرص مى ورزد،

هيچ كدام از آنان نمى توانند از دين پاسدارى كنند،

و بيشتر به چهارپايان چرنده شباهت دارند،

و چنين است كه دانش با مرگ دارندگان دانش مى ميرد.

 ويژگى هاى دانشمندان الهى

آرى!  خداوند زمين هيچ گاه از حجّت الهى خالى نيست،

كه براى خدا با برهان روشن قيام كند،

يا آشكار و شناخته شده، يا بيمناك و پنهان،

تا حجّت خدا باطل نشود،

و نشانه هايشان از ميان نرود.

تعدادشان چقدر و در كجا هستند؟

به خدا سوگند!

كه تعدادشان اندك ولى نزد خدا بزرگ مقدارند،

كه خدا به وسيله آنان حجّت ها و نشانه هاى خود را نگاه مى دارد،

تا به كسانى كه همانندشان هستند بسپارد،

و در دل هاى آنان بكارد،

آنان كه دانش، نور حقيقت بينى را بر قلبشان تابيده،

و روح يقين را دريافته اند،

كه آنچه را خوشگذاران ها دشوار مى شمارند، آسان گرفتند،

و با آنچه كه ناآگاهان از آن هراس داشتند أنس گرفتند.

در دنيا با بدن هايى زندگى مى كنند، كه ارواحشان به جهان بالا پيوند خورده است،

آنان جانشينان خدا در زمين، و دعوت كنندگان مردم به دين خدايند.

آه، آه،

چه سخت اشتياق ديدارشان را دارم.

كميل هر گاه خواستى باز گرد.

.

حکمت ۱۴۷

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ستاد احیا فرهنگ مهدویت

علی از زبان علی (راه شناخت مؤمن و منافق)

 اگر با شمشيرم بر بينى مؤمن بزنم كه دشمن من شود، با من دشمنى نخواهد كرد،

و اگر تمام دنيا را به منافق ببخشم تا مرا دوست بدارد، دوست من نخواهد شد.

و اين بدان جهت است كه قضاى الهى جارى شد،

و بر زبان پيامبر امّى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم گذشت كه فرمود:

«اى على مؤمن تو را دشمن نگيرد، و منافق تو را دوست نخواهد داشت.»

.

حکمت 45

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ستاد احیا فرهنگ مهدویت

(اين سخنرانى كه در مسجد كوفه در سال 38 هجرى ايراد شد با اسناد و مدارك فراوانى آمده است).

 اقسام ايمان

ايمان بر دو قسم است:

يكى ايمانى كه در دل ها ثابت و برقرار،

و ديگرى در ميان دل ها و سينه ها ناپايدار است، تا سر آمدى كه تعيين شده است.

پس اگر از كسى بيزاريد، او را به حال خود گذاريد تا مرگ او فرارسد،

پس در آن هنگام وقت بيزارى جستن است.

 شناخت مهاجر و مستضعف واقعى

و هجرت، بر جايگاه ارزشى نخستين خود قرار دارد.

خدا را به ايمان اهل زمين نيازى نيست، چه ايمان خود را پنهان دارند يا آشكار كنند.

و نام مهاجر را بر كسى نمى توان گذاشت جز آن كس كه حجّت خدا بر روى زمين را بشناسد.

هر كس حجّت خدا را شناخت، و به امامت او اقرار كرد مهاجر است.

و نام مستضعف در دين، بر كسى كه حجّت بر او تمام شد،

و گوشش آن را شنيد،

و قلبش آن را دريافت،

صدق نمى كند (و معذور نيست).

مشكل فهم برخى از احاديث عترت عليهم السّلام

همانا كار ما «ولايت ما» اهل بيت پيامبر عليهم السّلام سخت و تحمّل آن دشوار است،

كه جز مؤمن ديندار كه خدا او را آزموده،

و ايمانش در دل استوار بوده،

قدرت پذيرش و تحمّل آن را ندارد،

و حديث ما را جز سينه هاى امانت پذير، و عقل هاى بردبار فرا نگيرد.

علی از زبان علی ( آگاهى ژرف امام عليه السّلام)

اى مردم!

پيش از آن كه مرا نيابيد، آنچه مى خواهيد از من بپرسيد،

كه من راههاى آسمان را بهتر از راههاى زمين مى شناسم.

بپرسيد قبل از آن كه فتنه ها چونان شترى بى صاحب حركت كند،

و مهار خود را پايمال نمايد،

و مردم را بكوبد و بيازارد،

و عقل ها را سرگردان كند.

.

خطبه 189

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

سخنرانى امام عليه السّلام در آغاز خلافت در سال 35 هجرى، نوشتند كه نخستين سخنرانى آن حضرت است). 

  ويژگى هاى قرآن

همانا خداوند بزرگ كتابى هدايت گر فرستاد،

نيكى و بدى، خير و شر را آشكارا در آن بيان فرمود.

پس راه نيكى در پيش گيريد، كه هدايت شويد.

و از شر و بدى پرهيز كنيد تا در راه راست قرار گيريد.

خودسازی

واجبات واجبات،

در انجام واجبات كوتاهى نكنيد تا شما را به بهشت رساند،

همانا خداوند چيزهايى را حرام كرده كه ناشناخته نيست،

و چيزهايى را حلال كرده كه از عيب خالى است.

 ويژگى هاى مسلمانى

و در اين ميان حرمت مسلمان را بر هر حرمتى برترى بخشيد

و حفظ حقوق مسلمانان را به وسيله اخلاص و توحيد استوار كرد.

پس مسلمان كسى است كه مسلمانان از زبان و دست او آزارى نبينند،

مگر آنجا كه حق باشد،

و آزار مسلمان روا نيست جز در آنچه كه واجب باشد.

مرگ و معاد

به سوى مرگ كه همگانى است، و فرد فرد شما را از آن گريزى نيست بشتابيد،

همانا مردم در پيش روى شما مى روند.

سبكبار شويد تا به قافله برسيد، كه پيش رفتگان در انتظار باز ماندگانند.

از خدا بترسيد، و تقوا پيشه كنيد

زيرا شما در پيشگاه خداوند، مسئول بندگان خدا، و شهرها، و خانه ها و حيوانات هستيد.

خدا را اطاعت كنيد و از فرمان خدا سرباز مداريد،

اگر خيرى ديديد برگزينيد،

و اگر شر و بدى ديديد از آن دورى كنيد.

.

خطبه 167

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

دوران جاهلیت از زبان حضرت علی (علیه السلام)

خدا پيامبر اسلام را هنگامى مبعوث فرمود كه از زمان بعثت پيامبران پيشين مدّت ها گذشته،

و ملّت ها در خواب عميقى فرو خفته بودند.

فتنه و فساد جهان را فرا گرفته

و اعمال زشت رواج يافته بود.

آتش جنگ همه جا زبانه مى كشيد

و دنيا، بى نور و پر از مكر و فريب گشته بود.

برگ هاى درخت زندگى به زردى گراييده و از ميوه آن خبرى نبود،

آب حيات فروخشكيده و نشانه هاى هدايت كهنه و ويران شده بود.

پرچم هاى هلاكت و گمراهى آشكار و دنيا با قيافه زشتى به مردم مى نگريست،

و با چهره اى عبوس و غم آلود با اهل دنيا روبرو مى گشت.

ميوه درخت دنيا در جاهليّت فتنه، و خوراكش مردار بود،

در درونش وحشت و اضطراب، و بر بيرون شمشيرهاى ستم حكومت داشت.

وصف مسلمانان در جامعه اسلامی

اى بندگان خدا!

عبرت گيريد، و همواره به ياد زندگانى پدران و برادران خود در جاهليّت باشيد،

كه از اين جهان رفتند و در گرو اعمال خود بوده، برابر آن محاسبه مى گردند.

به جان خودم سوگند!

پيمانى براى زندگى و مرگ و نجات از مجازات الهى بين شما و آنها بسته نشده است،

و هنوز روزگار زيادى نگذشته، و از آن روزگارانى كه در پشت پدران خود بوديد زياد دور نيست.

به خدا سوگند!

پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله و سلّم چيزى به آنها گوشزد نكرد جز آن كه من همان را به شما مى گويم،

شنوايى امروز شما از شنوايى آنها كمتر نيست،

همان چشم ها و قلب هايى كه به پدرانتان دادند به شما نيز بخشيدند.

به خدا سوگند!

شما پس از آنها مطلبى را نديده ايد كه آنها نمى شناختند،

و شما به چيزى اختصاص داده نشديد كه آنها محروم باشند،

راستى حوادثى به شما روى آورده مانند شترى كه مهار كردنش مشكل است، و ميان بندش سست و سوارى بر آن دشوار است.

وصف دنیا

مبادا آنچه كه مردم دنيا را فريفت شما را بفريبد كه دنيا [دامى است مانند] سايه اى گسترده و كوتاه،

[كه] تا سر انجامى روشن و معيّن [يعنى مرگ آدميان را رها نمى كند.]

.

خطبه 89

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(به نقل برخى از شارحان، اين خطبه در سال 36 هجرى پس از قتل عثمان در مدينه ايراد شد).

عامل نجات ملت ها

پس از ستايش پروردگار،

خدا هرگز جبّاران دنيا را در هم نشكسته مگر پس از آن كه مهلت هاى لازم و نعمت هاى فراوان بخشيد،

و هرگز استخوان شكسته ملّتى را باز سازى نفرمود مگر پس از آزمايش ها و تحمّل مشكلات.

مردم در سختى هايى كه با آن روبرو هستيد و مشكلاتى كه پشت سر گذارديد، درس هاى عبرت فراوان وجود دارد.

نه هر كه صاحب قلبى است، خردمند است،

و نه هر دارنده گوشى شنواست،

و نه هر دارنده چشمى بيناست.

مسلمانان در جامعه اسلامی و برخورد با شبهات 

در شگفتم، چرا در شگفت نباشم !

از خطاى گروه هاى پراكنده با دلايل مختلف كه هر يك در مذهب خود دارند؟

نه گام بر جاى گام پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مى نهند،

و نه از رفتار جانشين او پيروى مى كنند.

نه به غيب ايمان مى آورند

و نه خود را از عيب بر كنار مى دارند،

به شبهات عمل مى كنند

و در گرداب شهوات غوطه ورند.

نيكى در نظرشان همان است كه مى پندارند،

و زشتى ها همان است كه آنها منكرند.

در حل مشكلات به خود پناه مى برند،

و در مبهمات تنها به رأى خود تكيه مى كنند،

گويا هر كدام، امام و راهبر خويش مى باشند كه به دستگيره هاى مطمئن و اسباب محكمى كه خود باور دارند، چنگ مى زنند.

.

خطبه88

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

در سال 37 هجرى در مسجد كوفه در شناخت مردم و روزگاران پس از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ايراد كرد.

1. سير ارتجاعى امّت اسلامى
اى مردم، در روزگارى كينه توز، و پر از ناسپاسى و كفران نعمت ها، صبح كرده ايم، كه نيكوكار، بدكار به شمار مى آيد، و ستمگر بر تجاوز و سركشى خود مى افزايد.
نه از آن چه مى دانيم بهره مى گيريم و نه از آن چه نمى دانيم، مى پرسيم، و نه از حادثه مهمّى تا بر ما فرود نيايد، مى ترسيم.

2. اقسام مردم (روانشناسى اجتماعى مسلمين، پس از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم)
در اين روزگاران، مردم چهار گروه اند:
- گروهى اگر دست به فساد نمى زنند، براى اين است كه، روحشان ناتوان، و شمشيرشان كند، و امكانات مالى در اختيار ندارند.

- گروه ديگر، آنان كه شمشير كشيده، و شرّ و فسادشان را آشكار كرده اند، لشكرهاى پياده و سواره خود را گرد آورده، و خود آماده كشتار ديگرانند. دين را براى به دست آوردن مال دنيا تباه كردند كه يا رييس و فرمانده گروهى شوند، يا به منبرى فرا رفته، خطبه بخوانند. چه بد تجارتى، كه دنيا را بهاى جان خود بدانى، و با آنچه كه در نزد خداست معاوضه نمايى.

- گروهى ديگر، با اعمال آخرت، دنيا را مى طلبند، و با اعمال دنيا در پى كسب مقام هاى معنوى آخرت نيستند، خود را كوچك و متواضع جلوه مى دهند. گام ها را رياكارانه و كوتاه بر مى دارند، دامن خود را جمع كرده، خود را همانند مؤمنان واقعى مى آرايند، و پوشش الهى را وسيله نفاق و دو رويى و دنيا طلبى خود قرار مى دهند.

- و برخى ديگر، با پستى و ذلّت و فقدان امكانات، از به دست آوردن قدرت محروم مانده اند، كه خود را به زيور قناعت آراسته، و لباس زاهدان را پوشيده اند. اينان هرگز، در هيچ زمانى از شب و روز، از زاهدان راستين نبوده اند.

3. وصف پاكان در جامعه مسخ شده
در اين ميان گروه اندكى باقى مانده اند كه ياد قيامت، چشم هايشان را بر همه چيز فرو بسته، و ترس رستاخيز، اشك هايشان را جارى ساخته است، برخى از آنها از جامعه رانده شده، و تنها زندگى مى كنند، و برخى ديگر ترسان و سركوب شده يا لب فرو بسته و سكوت اختيار كرده اند.

بعضى مخلصانه همچنان مردم را به سوى خدا دعوت مى كنند، و بعضى ديگر گريان و دردناكند كه تقيّه و خويشتن دارى، آنان را از چشم مردم انداخته است، و ناتوانى وجودشان را فرا گرفته گويا در درياى نمك فرو رفته اند، دهن هايشان بسته، و قلب هايشان مجروح است، آنقدر نصيحت كردند كه خسته شدند، از بس سركوب شدند، ناتوانند و چندان كه كشته دادند، انگشت شمارند.

4. روش برخورد با دنيا
اى مردم بايد دنياى حرام در چشمانتان از پر كاه خشكيده، و تفاله هاى قيچى شده دام داران، بى ارزش تر باشد، از پيشينيان خود پند گيريد، پيش از آن كه آيندگان از شما پند گيرند، اين دنياى فاسد نكوهش شده را رها كنيد، زيرا مشتاقان شيفته تر از شما را رها كرد.

(سید رضی مى گويد: بعضى از نادانان اين خطبه را به معاويه نسبت داده اند، ولى بدون ترديد اين خطبه از سخنان امير مؤمنان عليه السّلام است. «طلا كجا و خاك كجا آب گوارا و شيرين كجا و آب نمك كجا»؟ دليل بر اين مطلب سخن «عمرو بن بحر، جاحظ» است كه ماهر در ادب و نقّاد بصير سخن مى باشد، او اين خطبه را در كتاب «البيان و التبيين» آورده و گفته است: آن را به معاويه نسبت داده اند. سپس اضافه كرده كه اين خطبه به سخن امام عليه السّلام و به روش او در تقسيم مردم شبيه تر است. و اوست كه به بين حال مردم، از غلبه، ذلّت، تقيّه، و ترس واردتر است، سپس مى گويد: «تا كنون چه موقع ديده ايم كه معاويه در يكى از سخنانش مسير زهد پيش گيرد و راه و رسم بندگان خدا را انتخاب كند»).

خطبه32

نهج البلاغه

.

.

موسسه اهل البیت