طرح سی روز سی آيه ، رمضان 1440
آيه نوزدهم
رابطه پيروی از هدايت فرستاده شده از جانب خداوند با سعادتمندی در آخرت

?جزء نوزدهم، آيه 27 سوره فرقان:
« وَ يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَی‏ يَدَيْهِ يَقُولُ يَالَيْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلاً (فرقان/27)»
« روزی كه ستمگر دستان خود را به دندان گزد و گويد: ای كاش راهی را كه رسول در پيش گرفته بود، در پيش گرفته بودم (فرقان/27)»

⁉پرسشها:

1- آيه 27 سوره فرقان از چه روزی سخن می گويد؟ با توجّه به آيات قبل صفت اين روز برای کافرين چيست؟

2- معنی واژه يَعَضُّ چيست؟ و جمله « يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَی‏ يَدَيْهِ » نشانه چه حالت درونی فرد ستمگر است.

3- آرزوی فرد ستمگر در اين روز چيست؟

4- دليل اينکه ستمگر با ديدن عالم آخرت چنين آرزويی می کند چيست؟

✔پاسخها:

1- آيه 27 سوره فرقان از روزی که فرد می ميرد و برای اوّلين بار ملائکه را می بيند سخن می گويد:
با توجّه به آيه 26 سوره فرقان صفت اين روز برای کافرين سخت است. می فرمايد:
« الْمُلْكُ يَوْمَئذٍ الْحَقُّ لِلرَّحْمَانِ وَ كَانَ يَوْماً عَلَی الْكَافِرِينَ عَسِيراً فرمانروايى در آن روز- به راستى- از آنِ خدای رحمان است. و برای كافران روزی دشوار خواهد بود.
(فرقان/26)

2- معنی واژه يَعَضُّ « با دندان می گزد » است. و جمله « يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَی‏ يَدَيْهِ روزی که ستمگر دستانش را می گزد» نشانه پشيمانی و افسوس خوردن فرد ستمگر است. از اينکه فرصتی که داشت را از دست داد و برای اين روزِ سخت توشه برنداشت.

3- فرد ستمگر با توجّه به آيه 27 سوره فرقان در اين روز آرزو می کند که: يَالَيْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلاً ای كاش راهی را كه رسول در پيش گرفته بود، در پيش گرفته بودم. (فرقان/27)»
فرد ستمگر با توجّه با آيه 28 سوره فرقان در هنگام مرگ يک آرزوی ديگر هم می کند و آن اينکه کاش فلانی را دوست و همراه خود نمی گرفتم.

4- دليل اينکه ستمگر به محض مردن و با ديدن عالم آخرت (دنيای پس از مرگ) چنين آرزويی می کند اين است که حق بودن رسول و مطالبی که درباره آخرت بيان می کرد، و همچنين دستگير بودن رسول، برای پيروانش، در برداشته شدن سختی آن روز، در آن روز برای فرد ستمگر آشکار می شود.

همچنين برای او روشن می شود كه ديگر كسی نيست او را از عذاب نجات دهد، و جز هلاكت و فنا چاره ای ندارد، پس با تمام توان از آنچه در گمراهی او سهم عمده ای داشته است، يعنی دوستی هواپرستان، و اوليای شيطان بيزاری می جويد و از دوستی با آنان ابراز پشيمانی می کند و به آنچه می توانست او را از گمراهی و مصيبتِ کيفر نجات دهد، يعنی همراهی با رسول، روی می آورد که ديگر دير است، و خواسته اش در غالب آرزو بيان می شود.

??

پاسخ علامه طباطبايی (ره) به پرسشهای 3 و 4 :

ظاهراً مراد از « ظالم » جنس ستمگر باشد، و آن عبارت است از هر كسی كه به هدايت رسول به راه راست نرود، و نيز مراد از رسول هم جنس رسول است، هر چند كه از نظرِ مورد مراد از « ظالم » ستمگران اين امّت است، و مراد از « رسول » رسول خدا (ص) است.

جمله « يا وَيْلَتى‏ لَيْتَنِي لَمْ اَتَّخِذْ فُلاناً خَلِيلاً » تتمّه آرزوی ستمگر نادم است. و معنای آيه اين است كه « يا ويلتى » يعنى وای كه هلاك شدم « ليتنى لم اتخذ فلانا » يعنى ای كاش فلانى را- كه دوست خود گرفتم و با مشورت او كار كردم و سخنانش را شنيدم و تقليدش كردم،- دوست نمی گرفتم.

بعضی از مفسّرين گفته‏اند كلمه « فلان » در آيه 28 فرقان، كنايه از شيطان است، … ولى اين حرف با سياق آيه سازگاری ندارد.

و از لطايف تعبيرات قرآن يكی تعبير در آيه 27 فرقان « يَا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ …» است، و ديگری در آيه 28 فرقان « يا وَيْلَتى‏ لَيْتَنِي لَمْ اَتَّخِذْ …» است، چون در اين تعبير در ندا و استغاثه، تدرّجی لطيف به كار رفته، در آيه اول منادی حذف شده، اشاره به اينكه او نجات دهنده ای می خواهد كه او را نجات دهد، هر كه باشد، و آوردن كلمه « وَيل » در آيه دوّم می فهماند كه برای او روشن شده كه ديگر كسی نيست او را از عذاب نجات دهد، و جز هلاكت و فنا دادرسی ندارد، و به همين جهت ندايش را با ويل اداء می كند.

آيه 29 فرقان که می فرمايد: « لَقَدْ اَضَلَّنِي عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِي وَ كانَ الشَّيْطانُ لِلْإِنْسانِ خَذُولاً » تمنّای سابق را تعليل می كند، در اين آيه مراد از « ذكر » مطلق احكام و دستوراتی است كه رسولان آورده اند، و يا خصوص كتب آسمانى است كه از نظر مورد منطبق می شود با قرآن كريم.

جمله وَ كانَ الشَّيْطانُ لِلْإِنْسانِ خَذُولاً » جزو كلام كفّار نيست، بلكه كلام خدای تعالى است البته ممكن هم هست جزو كلام كفّار باشد، كه از شدت تحسّر و تأسّف آن را بگويند.
كلمه « خُذلان » به اين معنا است كه: كسی كه اميد ياری اش را داشتيم، ما را ياری نكند، و خُذلانِ شيطان اين است كه در دنيا به انسان وعده می دهد كه اگر به اسباب ظاهری تمسّك كنى و پروردگارت را فراموش نمايى تو را از هر مكروهی نجات می‏دهم، و در نجاتت ياريت می ‏كنم، ولى همين كه اسباب از كار افتاد، و قهر الهی همه را از اثر انداخت،- كه در روز مرگ جزئی و در روز قيامت كلّی است- آن روز دست از ياری انسان برداشته، آدمی را تسليم سرنوشت شوم خود می كند، هم چنان كه قرآن فرموده:

« كَمَثَلِ الشَّيْطانِ إِذْ قالَ لِلْإِنْسانِ اكْفُرْ، فَلَمَّا كَفَرَ قالَ إِنِّي بَرِي‏ءٌ مِنْكَ مانند شيطان كه به انسان می گويد كفر بورز، همين كه كافر شد می گويد من از تو بيزارم.(حشر/16)

در اين آيات اِشعار بلكه دلالت است كه سبب عمده در ضلالت اهل ضلال، سرپرستى هواپرستان، و اوليای شيطان است، آنچه هم كه خود ما به چشم می بينيم مؤيّد آن است.

(ترجمه الميزان، ج‏15، ص: 282)
.
.
استاد بصراوی
.
.