?روز قيامت يکی از باورهای مسلّمی است که منجر به عمل صالح می شود و کفر به آن موجب خروج از راه راست است.

جزء ششم، آيه 136 سوره نساء:
« يَا اَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ ءَامِنُواْ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ الْكِتَابِ الَّذِی نَزَّلَ عَلَی‏ رَسُولِهِ وَ الْكِتَابِ الَّذِی اَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِاللَّهِ وَ مَلَئكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ وَ الْيَوْمِ الْاَخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالَاً بَعِيداً »

« ای كسانى كه ايمان آورده‏ايد، به خدا و پيامبرش و اين كتاب كه بر پيامبرش نازل كرده و آن كتاب كه پيش از آن نازل كرده، به حقيقت ايمان بياوريد. و هر كه به خدا و فرشتگانش و كتابهايش و پيامبرانش و به روز قيامت كافر شود سخت در گمراهی افتاده است. (نساء/136)»

?پرسشها:
1- خطاب در آيه 136 سوره نساء به کيست؟

2- فرمان خداوند در آيه 136 سوره نساء چيست؟

3- منظور از فرمان خداوند در آيه 136 سوره نساء چيست؟

4- خداوند در آيه 136 سوره نساء چه کسانی را از چه چيزی می ترساند؟
5- خداوند در آيه 136 سوره نساء ميان ايمان و عمل انسان چه رابطه ای برقرار می بيند؟

6- ميان آيه 136 سوره نساء و آيه 177 سوره بقره چه تشابهی وجود دارد؟

✔پاسخها:
1- خطاب در آيه 136 سوره نساء به مؤمنين است.

2- فرمان خداوند در آيه 136 سوره نساء « ايمان بياوريد» است به خداوند ، به رسولش (پيامبر اسلام صلّی اللهُ عليه و آلِه) ، به قرآن کريم، به کتابی که پيش از قرآن نازل شده است،

3- منظور از فرمان خداوند در آيه 136 سوره نساء که به مؤمنين می گويد ايمان بياوريد اين است که ای کسانی که ايمان آورده ايد ايمان خود را از اجمال خارج سازيد و به تک تک مواردی که گفته شده ايمان بياوريد زيرا ايمان آوردن به يكی از آن حقايق و معارف جز با ايمان آوردن به همه آن معارف و حقايق تمام نمی شود، هيچ يک از آن حقايق را جدا نکنيد به طوری که به بعضی ايمان بياوريد و بعضی را رها کنيد. زيرا اگر چنين كنيد در حقيقت به همه كفر ورزيده ايد، اگر ايمان نياوردن به بعضی يا همه را علنی کنيد کافر هستيد و اگر در باطن باشد و کفرتان را ظاهر نکنيد، منافق خواهيد بود.

4- خداوند در آيه 136 سوره نساء مؤمنين را از اين می ترساند که اگر به ايمان اجمالی بسنده کنند و تلاش نکنند تا ايمان خود را ارتقاء دهند ممکن است به يکی از مواردی که فرمان ايمان به آن داده شده است کافر باشند و خود ندانند و يا بدانند و آن را اظهار نکنند. در هر حال کفر به هر يک از مواردی که بايد به آن ايمان داشته باشند آنان را به گمراهی می اندازد و اعمال، عبادات و تلاشهايشان از مسير حق خارج می شود.

5- خداوند در آيه 136 سوره نساء به مؤمنين خبر می دهد که هر درجه از ايمان و ايمان به هر يک از مواردی که بايد به آن باور داشته باشند کشاننده فرد به عملی ويژه است. به همين دليل است که اگر به موردی کافر شوند به گمراهی می افتند. شواهدی از گمراهی مسلمانان زمان پيامبر صلی الله عليه و آله در فاصله آيات 87 تا 136 سوره نساء آورده شده است که نشانی از ايمان ضعيف مسلمانان آن عصر دارد و مورد نکوهش خداوند بوده است. اين گمراهی ها را در عصر خود نيز می توانيم بيابيم.

مانند:
- دو دسته شدن درباره منافقين،
- تحقيق نکردن درباره افراد و تهمت نامسلمانی و بی ايمانی زدن به آنان که در برخی موارد منجر به کشتن يا آزار بی دليل افراد بی گناه می شود،
- اکتفا کردن به عبادات فردی و باز ايستادن از مجاهدت و اعمال عبادی اجتماعی و سياسی و …
- تلاش نکردن برای امور مادی و معنوی و دينی خود به بهانه چاره نداشتن و بازماندن از ارتقاء علمی و معنوی و دينی

6- ميان آيه 136 سوره نساء و آيه 3 و 4 و 177 سوره بقره چه رابطه ای مشاهده می کنيد؟
ايمانی که در آيات 3 و 4 سوره بقره گفته شده است اجمالی از ايمانی است که در آيه 177 سوره بقره آمده است. گويی ايمان اجمالی و تفصيلی آن آيات در سوره بقره را يک جا در آيه 136 سوره نساء آورده است.

چون آيه مورد گفتگو در جزء پنجم بوده است از جزء ششم آيه زير را يادداشت کنيد. تقريبا با همان توضيحاتی که در آيه گذشته و آيات پيشين بوده است. جز آنکه راسخون در علم و ايمان آورندگان در آيه 162 سوره نساء عده ای از اهل کتاب زمان پيامبر صلی الله عليه و آله بوده اند. که از عموم اهل کتاب استثناء شده اند.

« لَكِنِ الرَّاسِخُونَ فىِ الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَ الْمُؤْمِنُونَ يُؤْمِنُونَ بِمَا اُنزِلَ إِلَيْكَ وَ مَا اُنِزِلَ مِن قَبْلِكَ وَ الْمُقِيمِينَ الصَّلَوةَ وَ الْمُؤْتُونَ الزَّكَوةَ وَ الْمُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْاَخِرِ اُوْلَئكَ سَنُؤْتِيهِمْ اَجْرًا عَظِيمًا(نساء/162)»
« ولى دانشمندانشان و آن مؤمنانى را كه به آنچه بر تو و به آنچه پيش از تو نازل شده ايمان دارند و نمازگزاران و زكات‏دهندگان و مؤمنان به خدا و روز قيامت را اجر بزرگی خواهيم داد. (نساء/162)»
.
.
استاد بصراوی
.
.

?حتمی بودن روز قيامت

جزء پنجم، آيه 87 سوره نساء:
« اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَيَجْمَعَنَّكُمْ إِلىَ‏ يَوْمِ الْقِيَامَةِ لَا رَيْبَ فِيهِ وَ مَنْ اَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ حَدِيثًا »
« اللَّه خدايى است كه هيچ خدايى جز او نيست. به تحقيق همه شما را در روز قيامت- كه هيچ شكّی در آن نيست- گرد می آورد و چه كسی از خدا به گفتار راستگوی تر است؟ (نساء/87) »

⁉پرسشها:

1- چرا ابتدای آيه 87 سوره نساء با جمله « اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ » شده است.

2- در آيه 87 سوره نساء چند تأکيد در آمدن روز قيامت وجود دارد؟

3- چرا در آخر آيه 87 سوره نساء خداوند راستگو بودن خود را ابراز می فرمايد؟

✔پاسخها:

1- آيه 87 سوره نساء در حکم تعليل دو آيه قبل از خود است. جمله « اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ» برای تقويت اين علّت آورده شده است.

دو آيه قبل از آيه مورد گفتگو:
مَنْ يَشْفَعْ شَفَاعَةً حَسَنَةً يَكُن لَهُ نَصِيبٌ مِنْهَا وَ مَنْ يَشْفَعْ شَفَاعَةً سَيِّئَةً يَكُن لَهُ كِفْلٌ مِنْهَا وَ كاَنَ اللَّهُ عَلَی‏ كُلِّ شَیْءٍ مُقِيتاً هر كس در كار نيكی ميانجی شود او را از آن نصيبى است و هر كس در كار بدی ميانجی شود او را از آن بهره‏ای است. و خدا نگهبان بر هر چيزی است. (نساء/85)

وَ إِذَا حُيِّيتُم بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّواْ بِاَحْسَنَ مِنْهَا اَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللَّهَ كاَنَ عَلَی كُلِّ شَیْءٍ حَسِيباً چون شما را به درودی نواختند به درودی بهتر از آن يا همانند آن پاسخ گوييد. هرآينه خدا حسابگر هر چيزی است. (نساء/86) چنانکه ملاحظه می شود در انتهای دو آيه قبل به نگهبان بودن و حسابگر بودن خداوند اشاره فرموده است.

در آيه مورد گفتگو ابتدا تأکيد می کند که خدايی جز خدای يکتا نيست و اين خداوند يکتای نگهبان بر امور شما و حسابگر اعمال شما، شما را در روز قيامت حتماً جمع خواهد کرد.

به اين صورت سه آيه به دنبال هم به اين صورت آمده است که تفهيم کند که اگر خداوند اصولی را در روابط اجتماعی شما قرار داد:
و آن يکی بهره مندی ميانجی عمل خوب و بد از اصل عمل
و ديگری بهتر جواب سلام دادن فردی که به شما سلام می کند.
شما مکلّف به رعايت آن اصول هستيد. زيرا :

خود خداوند مراقب و حسابگر اعمال شما هست. و اين خدا همان خدای واحد است که خدايی نيست و در روزی که شما را جمع می کند به حساب اعمال شما رسيدگی می کند.

2- در آيه 87 سوره نساء چهار تأکيد برای حتمی بودن وقوع روز قيامت وجود دارد.

يکی - لام تأکيد بر سر يجمعُ
دوم - نون تأکيد ثقيله در آخر يجمعَنَّ
سوم – جمله لا رَيبَ فيه : شکّی در آن نيست. اين جمله حال است از روز قيامت، يعنی شکی در آمدن روز قيامت و جمع شدن شما در آن نيست.
چهارم- جمله و من اصدقُ من اللهِ حديثاً : چه کسی راستگوتر از خداوند است.

3- جمله « وَ مَنْ اَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ حَدِيثًا » در آيه 87 سوره نساء به عنوان شاهد و دليل برای حتمی بودن روز قيامت و جمع کردن مردم در روز قيامت است.

در واقع خداوند می فرمايد من که از همه راستگوترم دارم آمدن روز قيامت را به شما خبر می دهم. مراقب باشيد. در آن روز سرافکنده نباشيد. البته اين جمله تأکيدی هم بر آمدن روز قيامت هست.
.
.
استاد بصراوی
.
.

?درمان بخل با يادآوری روز قيامت و صفات خداوند

جزء چهارم، آيه 180 سوره آل عمران:
« وَ لَا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَبْخَلُونَ بِمَا ءَاتَئهُمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ هُوَ خَيْراً لَهُم بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَيُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُواْ بِهِ يَوْمَ الْقِيَمَةِ وَ لِلَّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَ الْاَرْضِ وَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ »
« آنان كه در نعمتى كه خدا به آنها عطا كرده است بخل می ورزند، مپندارند كه در بخل ورزيدن برايشان خير است. نه، شرّ است. در روز قيامت آنچه را كه در بخشيدنش بخل می ورزيدند چون طوقی به گردنشان خواهند آويخت. و از آن خداست ميراث آسمانها و زمين و او به هر كاری كه می كنيد آگاه است. (آل عمران/180)»

⁉پرسشها:
1- در آيه 180 سوره آل عمران به چه کسانی هشدار داده شده است؟

2- در آيه 180 سوره آل عمران چه کسی به عنوان مالک حقيقی اموال معرفی می شود ؟ و اموال به چه کسی اِعطاء شده است؟

3- آيه 180 سوره آل عمران متضمّن چه فرمانی است ؟

4- با توجّه به آيه 180 سوره آل عمران در روز قيامت چه اتّفاقی برای فرد بخيل می افتد؟

5- به نظر شما چرا خداوند افراد بخيل را از روز قيامت می ترساند؟

6- در انتهای آيه 180 سوره آل عمران خداوند کدام صفات خود را يادآوری می کند؟ چرا؟

✔پاسخها:
- در آيه 180 سوره آل عمران به افرادی که بخل می ورزند هشدار داده شده است.

2- در آيه 180 سوره آل عمران خداوند به عنوان مالک حقيقی اموال معرفی می شود که اموالی را به فردی که بخل می ورزد اِعطاء کرده است.

3- آيه 180 سوره آل عمران متضمّن دو فرمان است:

فرمان اوّل اينکه شخص بخيل به ياد بياورد اموالی که در اختيار اوست از جانب خداوند به او اعطاء شده است و مالک حقيقی اموال خداوند است.

فرمان دوّم آنکه مانند خداوند بخشنده باشد و نسبت به اموالی که برای مدّت کوتاهی به او سپرده شده است بخل نورزد.

4- با توجّه به آيه 180 سوره آل عمران در روز قيامت اموالی که فرد نسبت به آنان بخل ورزيده و آن را از افراد فقير دريغ داشته است مانند طوقی به گردن فرد بخيل آويخته می شود و اينچنين رسوا می شود و به زحمت و رنج می افتد؟

5- به نظر می رسد رابطه ای نزديک ميان « ايمان به معاد و برپايی روز قيامت» با «وابستگی فرد به دنيای فانی و اموال دنيوی» برقرار است.
از اينرو خداوند برای درمان بخل افراد بشر آنان را به ياد قيامت می اندازد و کيفری که در روز قيامت در انتظار افراد بخيل است را برايشان ترسيم می کند تا آنان را بترساند و از بخلی که فايده ای برايشان ندارد نجاتشان دهد.

6- خداوند در انتهای آيه 180 سوره آل عمران دو صفت از صفات خود را يادآوری می کند.

- صفت اوّل اينکه خداوند مالک تمام اموال دنياست.
اين صفت را برای بيان دو منظور يادآوری می کند:
اوّل اينکه اگر فرد بخيل از افراد مستحق اموالی را دريغ کند، خداوند از طريق ديگر فقيران را بی نياز خواهد کرد.

دوّم آنکه اگر فرد بخيل از فقير شدن می ترسد و بخل می ورزد، به ياد ثروت خداوند بيفتد و فرمان انفاق کردن به فقيران را اطاعت کند. خداوند باز هم اموالی را از ثروت بی کران خود به او اعطاء خواهد کرد. همچنانکه اموالی که اينک در اختيار دارد را پيش از اين خداوند به او اعطا کرده بود.

- صفت دوّم اينکه خداوند به اعمال بندگان آگاه است.
اين صفت را به اين دليل يادآوری می کند که اگر فرد بخيل گمان می کند که خداوند از اعمال او بی اطّلاع است و بخل او از نظر خداوند پنهان مانده است، از غفلت خارج شود و بداند که خداوند ناظر اعمال او و آگاه به بخل ورزيدن اوست. اين خروج از غفلت نسبت به آگاه بودن خداوند ممکن است فرد را شرمنده سازد و از بخل ورزيدن اجتناب کند.
.
.
استاد بصراوی
.
.

جزء دوّم قرآن کريم/ آيه 177 سوره بقره:
موضوع: ايمان به معاد يکی از باورهای تکليف شده به انسان متّقی و کارکرد آن

?« لَيْسَ الْبِرَّ اَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْاَخِرِ وَ الْمَلَئكَةِ وَ الْكِتَابِ وَ النَّبِيِّنَ وَ ءَاتَی الْمَالَ عَلَی حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَی وَ الْيَتَامَی وَ الْمَسَاكِينَ وَ ابْنَ السَّبِيلِ وَ السَّائلِينَ وَ فِی الرِّقَابِ وَ اَقَامَ الصَّلَوةَ وَ ءَاتَی الزَّكَوةَ وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ وَ الصَّابِرِينَ فىِ الْبَأسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِينَ الْبَأسِ اُوْلَئكَ الَّذِينَ صَدَقُواْ وَ اُوْلَئكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ »

نيكى آن نيست كه روى خود به جانب مشرق و مغرب كنيد، بلكه نيكوكار كسى است كه به خدا و روز بازپسين و فرشتگان و كتاب خدا و پيامبران ايمان آورد. و مال خود را، با آنكه دوستش دارد، به خويشاوندان و يتيمان و درماندگان و مسافران و گدايان و دربندماندگان ببخشد. و نماز بگزارد و زكات بدهد. و نيز كسانى هستند كه چون عهدى مىبندند بدان وفا مىكنند. و آنان كه در بينوايى و بيمارى و به هنگام جنگ صبر مىكنند، اينان راستگويان و پرهيزگارانند. (بقره/177)

⁉پرسشها:

1- در آيه 177سوره بقره شخص نيکوکار به داشتن چه ايمانهايی توصيف شده است؟

2- به نظر شما آيه 177 سوره بقره با آيات 3 و 4 سوره بقره چه شباهتهايی دارد؟
3- شخص نيکوکار موصوف به باورهای مذکور در آيه 177 سوره بقره چه عملکردی در جامعه دارد؟ به عبارت ديگر باورمندی او موجب چه اعمالی از جانب او می شود؟

4- با توجّه به آيه 177 سوره بقره باورمندی فرد موجب چه صفاتی در او می شود؟
5- با توجّه به آيه 177 متّقون چه کسانی هستند؟

✔پاسخها:
1- شخص نيکوکار به داشتن ايمان به خداوند، ايمان به روز جزا، ايمان به ملائکه، ايمان به قرآن کريم، ايمان به پيامبران توصيف می شود.

2- ايمان به خداوند، ايمان به روز جزا، ايمان به ملائکه، و ايمان از جانب خداوند بودن وحی همان ايمان به غيب در آيا سه و چهار سوره بقره است.

3- مهمترين عملکرد شخص نيکوکار مؤمن به خداوند و روز جزا عبارتست از:
- انفاق از آن چيزهايی است که خود به آن نياز دارد و مايحتاج اوست.
- عملکرد ديگر برپای داشتن نماز
- عملکرد سوم دادن زکات که تکليف واجب مالی است.

4- صفاتی که شخص نيکوکار مؤمن به خداوند و روز جزا :
- وفای به عهد
- صبر بر سختيها
- صداقت و راستگويی
- تقوا و پارسايی

5- در واقع متّقون همان نيکوکاران مؤمن به ايمانهای شمرده شده در آيه 177 سوره بقره با عملکرد نامبرده در آن آيه هستند.
.
.
استاد بصراوی
.
.