خصوصیات حاکم مورد تائید

(چون زياد بن ابيه را به جاى عبد اللَّه بن عباس، به فارس و شهرهاى پيرامون آن حكومت داد، او را در دستورالعمل طولانى از گرفتن ماليات تا به هنگام نهى فرمود):

اسْتَعْمِلِ الْعَدْلَ،

وَ احْذَرِ الْعَسْفَ وَ الْحَيْفَ؛

فَإِنَّ الْعَسْفَ يَعُودُ بِالْجَلَاءِ،

وَ الْحَيْفَ يَدْعُو إِلَى السَّيْف.

عدالت را بگستران،

و از ستمكارى پرهيز كن،

كه ستم رعيّت را به آوارگى كشاند،

و بيدادگرى به مبارزه و شمشير مى انجامد.

.

حکمت 476

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ستاد احیا فرهنگ مهدویت

رابطه دین و رهبر

 بر آنان فرمانروايى حاكم شد،

كه كارها را به پا داشت،

و استقامت ورزيد،

تا دين استوار شد.

.

حکمت 467

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ستاد احیا فرهنگ مهدویت

میدان مسابقه مردان

الْوِلَايَاتُ، مَضَامِيرُ الرِّجَال.

فرمانروايى، ميدان مسابقه مردان است.

.

حکمت 441

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ستاد احیا فرهنگ مهدویت

پاسبان خدا در زمین

السُّلْطَانُ وَزَعَةُ اللَّهِ فِي أَرْضِه.

 حاكم اسلامى، پاسبان خدا در زمين اوست.

.

حکمت 332

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ستاد احیا فرهنگ مهدویت

رفتار با زنان بعد از جنگ

وقتى امام از جنگ صفّين باز مى گشت به محلّه شباميان رسيد،

آواز گريه زنان بر كشتگان جنگ را شنيد،

ناگاه حرب بن شرحبيل شبامى بزرگ قبيله شباميان خدمت امام رسيد به او فرمود:

آيا آن گونه كه مى شنوم، زنان شما بر شما چيره شده اند.

چرا آنان را از گريه و زارى باز نمى داريد؟

حرب پياده و امام سوار بر اسب مى رفتند،

به او فرمود: باز گرد،

كه پياده رفتن رييس قبيله اى چون تو پشت سر من،

موجب انحراف زمامدار و زبونى مؤمن است.

.

حکمت 322

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ستاد احیا فرهنگ مهدویت

قاطعيّت رهبرى در مشورت

وَ قَالَ (علیه السلام) لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ،

وَ قَدْ أَشَارَ إِلَيْهِ فِي شَيْءٍ لَمْ يُوَافِقْ رَأْيَهُ:

لَكَ أَنْ تُشِيرَ عَلَيَّ وَ أَرَى،

فَإِنْ عَصَيْتُكَ فَأَطِعْنِي.

عبد اللّه بن عباس در مسئله اى نظر داد كه امام آن را قبول نداشت

 فرمود: بر تو است كه رأى خود را به من بگويى،

و من بايد پيرامون آن بينديشم،

آنگاه اگر خلاف نظر تو فرمان دادم بايد اطاعت كنى.

.

حکمت 321

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ستاد احیا فرهنگ مهدویت

 احتياط در فرستادن پيك‏ها و نامه‏ ها

رَسُولُكَ تَرْجُمَانُ عَقْلِكَ،

وَ كِتَابُكَ أَبْلَغُ مَا يَنْطِقُ عَنْكَ‏.

 فرستاده تو بيانگر ميزان عقل تو،

و نامه تو گوياترين سخنگوى تو است.

.

حکمت 301

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ستاد احیا فرهنگ مهدویت

 ضرورت خودسازى رهبران و مديران 

كسى كه خود را رهبر مردم قرار داد،

بايد پيش از آن كه به تعليم ديگران پردازد، خود را بسازد،

و پيش از آن كه به گفتار تربيت كند، با كردار تعليم دهد،

زيرا آن كس كه خود را تعليم دهد و ادب كند

سزاوارتر به تعظيم است از آن كه ديگرى را تعليم دهد و ادب بياموزد.

.

حکمت 73

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ستاد احیا فرهنگ مهدویت

(نامه به اشعث ابن قيس فرماندار آذربايجان، اين نامه پس از جنگ جمل در شعبان سال 36 هجرى در شهر كوفه نوشته شد).

هشدار به حاکم برای استفاده ناروا از بيت المال 

همانا پست فرماندارى براى تو وسيله آب و نان نبوده،

بلكه امانتى در گردن تو است،

بايد از فرمانده و امام خود اطاعت كنى.

تو حق ندارى نسبت به رعيّت استبدادى ورزى،

و بدون دستور به كار مهمّى اقدام نمايى.

در دست تو اموالى از ثروتهاى خداى بزرگ و عزيز است، و

تو خزانه دار آنى تا به من بسپارى،

اميدوارم براى تو بدترين زمامدار نباشم،

با درود.

.

نامه 5

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(عبد الله بن زمعة از ياران امام بود و درخواست مالى داشت، در جوابش فرمود):

احتياط در مصرف بيت المال  (از ویژگی های کارگزاران و حاکمان)

اين اموال كه مى بينى نه مال من و نه از آن توست،

غنيمتى گرد آمده از مسلمانان است كه با شمشيرهاى خود به دست آوردند.

اگر تو در جهاد همراهشان بودى، سهمى چونان سهم آنان داشتى،

و گر نه دسترنج آنان خوراك ديگران نخواهد بود.

.

خطبه 232

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(از سخنرانيهاى امام عليه السّلام در صحراى صفّين است).

جایگاه حق در جامعه اسلامی

پس از ستايش پروردگار،

خداوند سبحان، براى من، بر شما به جهت سرپرستى حكومت، حقّى قرار داده،

و براى شما همانند حق من، حقّى تعيين فرموده است.

پس حق گسترده تر از آن است كه وصفش كنند،

ولى به هنگام عمل تنگنايى بى مانند دارد .

حق اگر به سود كسى اجرا شود، ناگزير به زيان او نيز روزى به كار رود،

و چون به زيان كسى اجراء شود روزى به سود او نيز جريان خواهد داشت.

اگر بنا باشد حق به سود كسى اجراء شود و زيانى نداشته باشد،

اين مخصوص خداى سبحان است نه ديگر آفريده ها،

به خاطر قدرت الهى بر بندگان، و عدالت او بر تمام موجوداتى كه فرمانش بر آنها جارى است.

لكن خداوند حق خود را بر بندگان، اطاعت خويش قرار داده،

و پاداش آن را دو چندان كرده است،

از روى بخشندگى،

و گشايشى كه خواسته به بندگان عطا فرمايد.

 حقوق متقابل رهبرى و مردم

پس، خداى سبحان برخى از حقوق خود را براى بعضى از مردم واجب كرد،

و آن حقوق را در برابر هم گذاشت،

كه برخى از حقوق برخى ديگر را واجب گرداند،

و حقّى بر كسى واجب نمى شود مگر همانند آن را انجام دهد.

و در ميان حقوق الهى، بزرگ ترين حق، حق رهبر بر مردم و حق مردم بر رهبر است،

حق واجبى كه خداى سبحان، بر هر دو گروه لازم شمرد،

و آن را عامل پايدارى پيوند ملّت و رهبر، و عزّت دين قرار داد.

پس رعيّت اصلاح نمى شود جز آن كه زمامداران اصلاح گردند،

و زمامداران اصلاح نمى شوند جز با درستكارى رعيّت.

و آنگاه كه مردم حق رهبرى را اداء كنند، و زمامدار حق مردم را بپردازد، حق در آن جامعه عزّت يابد،

و راه هاى دين پديدار و نشانه هاى عدالت بر قرار،

و سنّت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم پايدار گردد،

پس روزگار اصلاح شود

و مردم در تداوم حكومت اميدوار و دشمن در آرزوهايش مأيوس مى گردد.

امّا اگر مردم بر حكومت چيره شوند،

يا زمامدار بر رعيّت ستم كند،

وحدت كلمه از بين مى رود،

نشانه هاى ستم آشكار،

و نيرنگ بازى در دين فراوان مى گردد،

و راه گسترده سنّت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم متروك،

هوا پرستى فراوان،

احكام دين تعطيل،

و بيمارى هاى دل فراوان شود.

مردم از اينكه حقّ بزرگى فراموش مى شود،

يا باطل خطرناكى در جامعه رواج مى يابد،

احساس نگرانى نمى كنند

پس در آن زمان نيكان خوار، و بدان قدرتمند مى شوند،

و كيفر الهى بر بندگان بزرگ و دردناك خواهد بود.

پس بر شماست كه يكديگر را نصيحت كنيد،

و نيكو همكارى نماييد.

درست است كه هيچ كس نمى تواند حق اطاعت خداوندى را چنانكه بايد بگزارد،

هر چند در به دست آوردن رضاى خدا حريص باشد،

و در كار بندگى تلاش فراوان نمايد،

لكن بايد به مقدار توان، حقوق الهى را رعايت كند

كه يكى از واجبات الهى، يكديگر را به اندازه توان نصيحت كردن، و بر پا داشتن حق، و يارى دادن به يكديگر است.

هيچ كس هر چند قدر او در حق بزرگ، و ارزش او در دين بيشتر باشد،

بى نياز نيست كه او را در انجام حق يارى رسانند،

و هيچ كس گرچه مردم او را خوار شمارند، و در ديده ها بى ارزش باشد،

كوچك تر از آن نيست كه كسى را در انجام حق يارى كند، يا ديگرى به يارى او برخيزد.

(پس يكى از ياران به پاخاست و با سخنى طولانى امام را ستود، حرف شنوايى و اطاعت از امام را اعلام داشت. آنگاه امام فرمود:)

«كسى كه عظمت خدا در جانش بزرگ، و منزلت او در قلبش والاست،

سزاوار است كه هر چه جز خدا را كوچك شمارد.

و از او سزاوارتر كسى كه نعمت هاى خدا را فراوان در اختيار دارد،

و بر خوان احسان خدا نشسته است،

زيرا نعمت خدا بر كسى بسيار نگردد جز آن كه حقوق الهى بر او فراوان باشد.»

علی از زبان علی ( روابط سالم و متقابل رهبر و مردم)

مردم !

از پست ترين حالات زمامداران در نزد صالحان اين است كه گمان برند آنها دوستدار ستايش اند،

و كشور دارى آنان بر كبر و خود پسندى استوار باشد،

و خوش ندارم، در خاطر شما بگذرد كه من ستايش را دوست دارم، و خواهان شنيدن آن مى باشم.

سپاس خدا را كه چنين نبودم

و اگر ستايش را دوست مى داشتم، آن را رها مى كردم

به خاطر فروتنى در پيشگاه خداى سبحان،

و بزرگى و بزرگوارى كه تنها خدا سزاوار آن است.

گاهى مردم، ستودن افرادى را براى كار و تلاش روا مى دانند.

اما من از شما مى خواهم كه مرا با سخنان زيباى خود مستاييد،

تا از عهده وظايفى كه نسبت به خدا و شما دارم بر آيم،

و حقوقى كه مانده است بپردازم،

و واجباتى كه بر عهده من است و بايد انجام گيرد اداء كنم.

پس با من چنانكه با پادشاهان سركش سخن مى گويند، حرف نزنيد،

و چنانكه از آدم هاى خشمگين كناره مى گيرند دورى نجوييد،

و با ظاهر سازى با من رفتار نكنيد،

و گمان مبريد اگر حقّى به من پيشنهاد دهيد بر من گران آيد،

يا در پى بزرگ نشان دادن خويشم،

زيرا كسى كه شنيدن حق، يا عرضه شدن عدالت بر او مشكل باشد، عمل كردن به آن، براى او دشوارتر خواهد بود.

پس،

از گفتن حق، يا مشورت در عدالت خوددارى نكنيد،

زيرا خود را برتر از آن كه اشتباه كنم و از آن ايمن باشم نمى دانم، مگر آن كه خداوند مرا حفظ فرمايد.

پس همانا من و شما بندگان و مملوك پروردگاريم كه جز او پروردگارى نيست.

او مالك ما، و ما را بر نفس خود اختيارى نيست.

ما را از آنچه بوديم خارج و بدانچه صلاح ما بود در آورد.

به جاى گمراهى، هدايت و به جاى كورى بينايى به ما عطا فرمود.

.

خطبه 216

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(اين سخنرانى پس از جنگ صفّين در شهر كوفه در سال 38 هجرى ايراد شد).

علی از زبان علی (حیله معاويه)

سوگند به خدا!

معاويه از من سياستمدارتر نيست،

امّا معاويه حيله گر و جنايتكار است،

اگر نيرنگ ناپسند نبود من زيرك ترين افراد بودم،

ولى هر نيرنگى گناه، و هر گناهى نوعى كفر و انكار است،

روز رستاخيز در دست هر حيله گرى پرچمى است كه با آن شناخته مى شود.

به خدا سوگند!

من با فريب كارى غافلگير نمى شوم،

و با سخت گيرى ناتوان نخواهم شد.

.

خطبه 200

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله و سلّم امين وحى پروردگار، و خاتم پيامبران، و بشارت دهنده رحمت، و بيم دهنده كيفر الهى است.

ويژگى هاى رهبر اسلامى

اى مردم سزاوارترين اشخاص به خلافت، آن كسى است كه در تحقّق حكومت نيرومندتر،

و در آگاهى از فرمان خدا داناتر باشد،

تا اگر آشوب گرى به فتنه انگيزى برخيزد، به حق باز گردانده شود،

و اگر سرباز زد با او مبارزه شود.

ماهیت امت اسلامی

به جانم سوگند!

اگر شرط انتخاب رهبر، حضور تمامى مردم باشد

هرگز راهى براى تحقّق آن وجود نخواهد داشت،

بلكه آگاهان داراى صلاحيّت و رأى، و اهل حل و عقد (خبرگان ملّت) رهبر و خليفه را انتخاب مى كنند،

كه عمل آنها نسبت به ديگر مسلمانان نافذ است،

آنگاه نه حاضران بيعت كننده، حق تجديد نظر دارند

و نه آنان كه در انتخابات حضور نداشتند حق انتخابى ديگر را خواهند داشت.

آگاه باشيد!

من با دو كس پيكار مى كنم؛ كسى چيزى را ادّعا كند كه از آن او نباشد، و آن كس كه از اداى حق سرباز زند.

سفارش به تقوی و خودسازی

اى بندگان خدا!

شما را به تقوا و ترس از عذاب خدا سفارش مى كنم،

زيرا تقواى الهى بهترين سفارش مؤمنان،

و بهترين پايان نامه كار در پيشگاه خداست.

ویژگی امام و رهبر جامعه

مردم هم اكنون آتش جنگ بين شما و اهل قبله شعله ور شده است،

و اين پرچم مبارزه را جز افراد آگاه و با استقامت و عالم به جايگاه حق به دوش نمى كشند.

بنابر اين آنچه فرمان دادند انجام دهيد،

و از آنچه نهى كردند توقّف كنيد،

و در هيچ كارى تا روشن نشود شتاب نكنيد،

زيرا در آنچه شما اكراه داريد توان تغييراتى داريم.

 شناخت دنيا

آگاه باشيد!

همانا اين دنيا كه آرزوى آن را مى كنيد و بدان روى مى آوريد،

و شما را گاهى به خشم مى آورد و زمانى خشنود مى سازد،

خانه ماندگار شما نيست،

و منزلى نيست كه براى آن آفريده و به آن دعوت شديد.

آگاه باشيد!

نه دنيا براى شما جاودانه و نه شما در آن جاودانه خواهيد ماند.

دنيا گرچه از جهتى شما را مى فريبد

ولى از جهت ديگر شما را از بديهايش مى ترساند،

پس براى هشدارهايش از آنچه مغرورتان مى كند چشم پوشيد،

و به خاطر ترساندنش از طمع ورزى در آن باز ايستيد.

به خانه اى كه دعوت شديد سبقت گيريد،

و دل از دنيا برگيريد،

و چونان كنيزكان براى آنچه كه از دنيا از دست مى دهيد گريه نكنيد.

و با صبر و استقامت بر اطاعت پروردگار،

و حفظ و نگهدارى فرامين كتاب خدا،

نعمت هاى پروردگار را نسبت به خويش كامل كنيد.

آگاه باشيد!

آنچه براى حفظ دين از دست مى دهيد زيانى به شما نخواهد رساند.

آگاه باشيد!

آنچه را با تباه ساختن دين به دست مى آوريد سودى به حالتان نخواهد داشت.

خداوند دل هاى ما و شما را به سوى حق متوجّه سازد و صبر و استقامت عطا فرمايد.

.

خطبه 173

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(پس از بيعت مردم با امام عليه السّلام در سال 35 هجرى گروهى از صحابه گفتند اى كاش شورشيان بر ضد عثمان را كيفر مى دادى، پاسخ فرمود):

علی از زبان علی (امت اسلامی و واقع بينى در مبارزه و برخورد با فتنه جویان)

اى برادران!

از آنچه شما مى دانيد بى اطلاع نيستم،

امّا قدرت اجراى آن را چگونه به دست آورم؟

آنان با ساز و برگ و نيرو به راه افتادند،

بر ما تسلّط دارند و ما بر آنها قدرتى نداريم.

هم اكنون بردگان شما با آنها مى جوشند،

و باديه نشينان اطراف شما به آنها پيوسته اند.

آنها در ميان شما زندگى مى كنند،

و هر مشكلى را كه بخواهند بر شما تحميل مى كنند.

آيا براى خواسته هاى خود تواناييد؟

كارى كه پيش آمده از جاهليّت است،

شورشيان يار و ياور دارند،

اگر براى كيفر دادنشان حركتى آغاز شود، مردم به چند دسته تقسيم مى شوند:

گروهى خواسته هاى شما را دارند، و عدّه اى بر خلاف شما فكر مى كنند، و گروهى نه اين را مى پسندند و نه آن را.

پس صبر كنيد تا مردم آرام شوند،

و دل هاى مضطرب در جاى خود قرار گيرد،

و حقوق از دست رفته با مدارا گرفته شود.

اكنون مرا آسوده گذاريد،

و در انتظار فرمان من باشيد،

كارى نكنيد كه قدرت ما را تضعيف كند،

و اقتدار امّت ما را متزلزل سازد

و سستى و زبونى به بار آورد.

اين جريان سياسى را تا مى توانم مهار مى كنم،

امّا اگر راه چاره اى نيابم با آنان مى جنگم (كه سر انجام درمان، داغ كردن است).

.

خطبه 168

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(در سال 34 هجرى مردم در اطراف امام جمع شده و از عثمان شكايت كردند و از او خواستند كه با عثمان صحبت كند تا از اشتباهات خود دست بردارد).

علی از زبان علی (هشدار دادن به عثمان)

همانا مردم پشت سر من هستند

و مرا ميان تو و خودشان ميانجى قرار داده اند،

به خدا نمى دانم با تو چه بگويم چيزى را نمى دانم كه تو ندانى،

تو را به چيزى راهنمايى نمى كنم كه نشناسى،

تو مى دانى آنچه ما مى دانيم.

ما به چيزى پيشى نگرفته ايم كه تو را آگاه سازيم،

و چيزى در پنهانى نيافته ايم كه آن را به تو ابلاغ كنيم.

ديدى چنانكه ما ديدم،

شنيدى چنانكه ما شنيديم،

با رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بودى چنانكه ما بوديم.

پسر ابو قحافه (ابا بكر) و پسر خطّاب، در عمل به حق، از تو بهتر نبودند،

تو به رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در خويشاوندى از آن دو نزديك ترى،

و داماد او شدى كه آنان نشدند.

پس خدا را، خدا را، پروا كن

سوگند به خدا،

تو كور نيستى تا بينايت كنند،

نادان نيستى تا تو را تعليم دهند،

راه ها روشن است، و نشانه هاى دين برپاست.

ویژگی های حاکم و رهبر

پس بدان كه برترين بندگان خدا در پيشگاه او رهبر عادل است

كه خود هدايت شده و ديگران را هدايت مى كند،

سنّت شناخته شده را بر پا دارد،

و بدعت ناشناخته را بميراند.

سنّت ها روشن و نشانه هايش آشكار است،

بدعت ها آشكار و نشانه هاى آن بر پاست،

و بدترين مردم نزد خدا، رهبر ستمگرى است كه خود گمراه و مايه گمراهى ديگران است،

كه سنّت پذيرفته را بميراند،

و بدعت ترك شده را زنده گرداند.

من از پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم شنيدم كه گفت: «روز قيامت رهبر ستمگر را بياورند كه نه ياورى دارد و نه كسى از او پوزش خواهى مى كند، پس او را در آتش جهنم افكنند، و در آن چنان مى چرخد كه سنگ آسياب، تا به قعر دوزخ رسيده به زنجير كشيده شود».

من تو را به خدا سوگند مى دهم كه امام كشته شده اين امّت مباشى،

چرا كه پيش از اين گفته مى شد: «در ميان اين امّت، امامى به قتل خواهد رسيد كه در كشتار تا روز قيامت گشوده خواهد شد و كارهاى امّت اسلامى با آن مشتبه شود، و فتنه و فساد در ميانشان گسترش يابد، تا آنجا كه حق را از باطل نمى شناسند، و به سختى در آن فتنه ها غوطه ور مى گردند».

براى مروان چونان حيوان به غارت گرفته مباش

كه تو را هر جا خواست براند،

آن هم پس از ساليانى كه از عمر تو گذشته و تجربه اى كه به دست آورده اى.

(عثمان گفت «با مردم صحبت كن كه مرا مهلت دهند تا از عهده ستمى كه به آنان رفته بر آيم»).

امام عليه السلام فرمود: آنچه در مدينه است به مهلت نياز ندارد،

و آنچه مربوط به بيرون مدينه باشد تا رسيدن فرمانت مهلت دارند.

.

خطبه 164

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

پیامبر صلی الله علیه و آله از زبان امام علی

عاقل با چشم دل سرانجام كار را مى نگرد،

و پستى و بلندى آن را تشخيص مى دهد،

دعوت كننده حق، (پيامبر صلّى اللّه عليه و آله) دعوت خويش را به پايان رسانيد،

و  رهبر امّت به سرپرستى قيام كرد،

پس دعوت كننده حق را پاسخ دهيد و از رهبرتان اطاعت كنيد.

فتنه ها و شبهه ها

گروهى در درياى فتنه ها فرو رفته،

بدعت را پذيرفته،

و سنّت هاى پسنديده را ترك كردند،

مؤمنان كنارگيرى كرده و گمراهان و دروغگويان به سخن آمدند.

جایگاه امامت و اهل بیت علیهم السلام

مردم!

ما اهل بيت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم چونان پيراهن تن او،

و ياران راستين او،

و خزانه داران علوم و معارف وحى،

و درهاى ورود به آن معارف، مى باشيم،

كه جز از در، هيچ كس به خانه ها وارد نخواهد شد،

و هر كس از غير در وارد شود، دزد ناميده مى شود.

مردم در باره اهل بيت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آيات كريمه قرآن نازل شد،

آنان گنجينه هاى علوم خداوند رحمانند،

اگر سخن گويند، راست گويند،

و اگر سكوت كنند بر آنان پيشى نجويند.

 شرایط حاکم و امام

پس باید امام و راهنمای مردم به مردم راست بگوید،

و راه خرد پیماید

و از فرزندان آخرت باشد

که از آنجا آمده و بدانجا خواهد رفت.

پس آن كه با چشم دل بنگرد،

و با ديده درون كار كند،

آغاز كارش آن است كه بينديشد:

آيا عمل او به سود او است يا زيان او.

اگر به سود است ادامه دهد،

و اگر زيانبار است توقف كند،

زيرا عمل كننده بدون آگاهى چون رونده اى است كه بيراهه مى رود،

پس هر چه شتاب كند از هدفش دورتر مى ماند.

و عمل كننده از روى آگاهى، چون رونده اى بر راه راست است،

پس بيننده بايد به درستى بنگرد آيا رونده راه مستقيم است يا واپس گرا.

 خودسازی  (تأثير جسم و روح در يكديگر)

و بدان كه هر ظاهرى باطنى متناسب با خود دارد،

آنچه ظاهرش پاكيزه، باطن آن نيز پاك و پاكيزه است،

و آنچه ظاهرش پليد، باطن آن نيز پليد است،

و پيامبر راستگو (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) فرمود: همانا خداوند بنده اى را دوست دارد امّا كردار او را دشمن، و كردار بنده اى را دوست مى دارد امّا شخص او را ناخوش.

آگاه باش!

هر عملى رويشى دارد،

و هر روينده اى از آب بى نياز نيست،

و آب ها نيز گوناگون مى باشند.

پس هر درختى كه آبيارى اش به اندازه و نيكو باشد شاخ و برگش نيكو و ميوه اش شيرين است.

و آنچه آبيارى اش پاكيزه نباشد درختش عيب دار و ميوه اش تلخ است.

.

خطبه 154

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(عمر با اميرالمؤمنين على (عليه السّلام) مشورت كرد كه آيا در جنگ ايران شركت كند، امام پاسخ داد)

علل پيروزى اسلام و مسلمين

پيروزى و شكست اسلام، به فراوانى و كمى طرفداران آن نبود،
اسلام دين خداست كه آن را پيروز ساخت،
و سپاه اوست كه آن را آماده و يارى فرمود،
و رسيد تا آنجا كه بايد برسد،
در هر جا كه لازم بود طلوع كرد،
و ما بر وعده پروردگار خود اميدواريم كه او به وعده خود وفا مى كند، و سپاه خود را يارى خواهد كرد.

ویژگی حاکم

جايگاه رهبر چونان ريسمانى محكم است كه مهره ها را متّحد ساخته به هم پيوند مى دهد.
اگر اين رشته از هم بگلسد، مهره ها پراكنده و هر كدام به سويى خواهند افتاد و سپس هرگز جمع آورى نخواهند شد.
عرب امروز گر چه از نظر تعداد اندك، امّا با نعمت اسلام فراوانند،
و با اتّحاد و هماهنگى عزيز و قدرتمندند.
چونان محور آسياب، جامعه را به گردش در آور،
و با كمك مردم، جنگ را اداره كن،
زيرا اگر تو از اين سرزمين بيرون شوى، مخالفان عرب از هر سو تو را رها كرده و پيمان مى شكنند،
چنانكه حفظ مرزهاى داخل كه پشت سر مى گذارى مهم تر از آن باشد كه در پيش روى خواهى داشت.

جهاد (واقع بينى در مشاوره نظامى)

همانا، عجم اگر تو را در نبرد بنگرند، گويند اين ريشه عرب است اگر آن را بريديد آسوده مى گرديد،
و همين فكر سبب فشار و تهاجمات پياپى آنان مى شود و طمع ايشان در تو بيشتر گردد.
اينكه گفتى آنان به راه افتاده اند تا با مسلمانان پيكار كنند، ناخشنودى خدا از تو بيشتر،
و خدا در دگرگون ساختن آنچه كه دوست ندارند تواناتر است.
امّا آنچه از فراوانى دشمن گفتى، ما در جنگ هاى گذشته با فراوانى سرباز نمى جنگيديم، بلكه با يارى و كمك خدا مبارزه مى كرديم.

.

خطبه146

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

عمر براى شركت در جنگ با روميان در سال 15 هجرى با امام عليه السّلام مشورت كرد، آن حضرت فرمود.

اسلام و امت اسلامی

خداوند به پيروان اين دين وعده داده كه اسلام را سر بلند و نقاط ضعف مسلمين را جبران كند،

خدايى كه مسلمانان را به هنگام كمى نفرات يارى كرد،

و آنگاه كه نمى توانستند از خود دفاع كنند، از آنها دفاع كرد،

اكنون زنده است و هرگز نمى ميرد.

ویژگی حاکم به هنگام جهاد

هرگاه خود به جنگ دشمن روى و با آنان رو به رو گردى و آسيبى بينى،

مسلمانان تا دورترين شهرهاى خود، ديگر پناهگاهى ندارند

و پس از تو كسى نيست تا بدان رو آورند.

مرد دليرى را به سوى آنان روانه كن،

و جنگ آزمودگان و خيرخواهان را همراه او كوچ ده.

اگر خدا پيروزى داد چنان است كه تو دوست دارى،

و اگر كار ديگرى مطرح شد، تو پناه مردمان و مرجع مسلمانان خواهى بود.

.

خطبه 134

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(اين خطبه در منبر كوفه ايراد شد و به خطبه «منبريّه» معروف است كه در آن علل پذيرش حكومت و صفات يك رهبر عادل را بيان مى دارد).

علی از زبان علی

اى مردم رنگارنگ، و دل هاى پريشان و پراكنده، كه بدن هايشان حاضر و عقل هايشان از آنها غايب و دور است.

من شما را به سوى حق مى كشانم، امّا چونان بزغاله هائى كه از غرّش شير فرار كنند مى گريزيد.

هيهات! كه با شما بتوانم تاريكى را از چهره عدالت بزدايم،

و كجى هایى را كه در حق راه يافته راست نمايم.

 فلسفه حكومت اسلامى

خدايا!

تو مى دانى كه جنگ و درگيرى ما براى به دست آوردن قدرت و حكومت و دنيا و ثروت نبود،

بلكه مى خواستيم نشانه هاى حق و دين تو را به جايگاه خويش باز گردانيم،

و در سرزمين هاى تو اصلاح را ظاهر كنيم،

تا بندگان ستمديده ات در أمن و أمان زندگى كنند،

و قوانين و مقررّات فراموش شده تو بار ديگر اجراء گردد.

خدايا!

من نخستين كسى هستم كه به تو روى آورد،

و دعوت تو را شنيد و اجابت كرد،

در نماز، كسى از من جز رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم پيشى نگرفت.

 شرائط حاکم اسلامى

همانا شما دانستيد كه سزاوار نيست بخيل بر ناموس و جان و غنيمت ها و احكام مسلمين، ولايت و رهبرى يابد،

و امامت مسلمين را عهده دار شود، تا در اموال آنها حريص گردد،

و نادان نيز لياقت رهبرى ندارد تا با نادانى خود مسلمانان را به گمراهى كشاند،

و ستمكار نيز نمى تواند رهبر مردم باشد، كه با ستم حق مردم را غصب و عطاهاى آنان را قطع كند،

و نه كسى كه در تقسيم بيت المال عدالت ندارد، زيرا در اموال و ثروت آنان حيف و ميل مى كند و گروهى را بر گروهى مقدّم مى دارد،

و رشوه خوار در قضاوت نمى تواند امام باشد زيرا كه براى داورى با رشوه گرفتن حقوق مردم را پايمال، و حق را به صاحبان آن نمى رساند.

و آن كس كه سنّت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را ضايع مى كند لياقت رهبرى ندارد زيرا كه امّت اسلامى را به هلاكت مى كشاند.

.

خطبه 131

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ادامه »

(به امام گفتند كه مردم به دنيا دل بسته اند، معاويه با هدايا و پول هاى فراوان آنها را جذب مى كند شما هم از اموال عمومى به اشراف عرب و بزرگان قريش ببخش و از تقسيم مساوى بيت المال دست بردار تا به تو گرايش پيدا كنند).

علی از زبان علی در عدالت اقتصادى (ویژگی حاکمان)

آيا به من دستور مى دهيد براى پيروزى خود، از جور و ستم در باره امّت اسلامى كه بر آنها ولايت دارم، استفاده كنم؟!

به خدا سوگند!

تا عمر دارم، و شب و روز برقرار است، و ستارگان از پى هم طلوع و غروب مى كنند، هرگز چنين كارى نخواهم كرد.

اگر اين اموال از خودم بود به گونه اى مساوى در ميان مردم تقسيم مى كردم تا چه رسد كه جزو اموال خداست.

آگاه باشيد!

بخشيدن مال به آنها كه استحقاق ندارند، زياده روى و اسراف است،

ممكن است در دنيا مقام بخشنده آن را بالا برد، امّا در آخرت پست خواهد كرد،

در ميان مردم ممكن است گرامى اش بدارند، امّا در پيشگاه خدا خوار و ذليل است.

كسى مالش را در راهى كه خدا اجازه نفرمود مصرف نكرد و به غير اهل آن نپرداخت جز آن كه خدا او را  از سپاس آنان محروم فرمود،

و دوستى آنها را متوجّه ديگرى ساخت، پس اگر روزى بلغزد و محتاج كمك آنان گردد، بدترين رفيق و سرزنش كننده ترين دوست خواهند بود.

.

خطبه۱۲۶

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

ویژگی حاکم از منظر حضرت علی 

امام (علیه السلام) فرمود شما را چه شده، آيا لال هستيد؟

گروهى گفتند: اى امير المؤمنين، اگر تو حركت كنى با تو حركت مى كنيم.

فرمود: شما را چه مى شود! هرگز ره رستگارى نپوييد و به راه عدل هدايت نگرديد.

آيا در چنين شرايطى سزاوار است كه من از شهر خارج شوم؟

هم اكنون بايد مردى از شما كه من از شجاعت و دلاورى او راضى و به او اطمينان داشته باشم، به سوى دشمن كوچ كند.

و براى من سزاوار نيست كه لشكر و شهر و بيت المال و جمع آورى خراج و قضاوت بين مسلمانان، و گرفتن حقوق درخواست كنندگان را رها سازم،

آنگاه با دسته اى بيرون روم، و به دنبال دسته اى به راه افتم

و چونان تير نتراشيده در جعبه اى خالى به اين سو و آن سو سرگردان شوم.

من چونان محور سنگ آسياب، بايد بر جاى خود استوار بمانم  تا همه امور كشور، پيرامون من و به وسيله من به گردش در آيد.

اگر من از محور خود دور شوم مدار آن بلرزد و سنگ زيرين آن فرو ريزد.

به حقّ خدا سوگند كه اين پيشنهاد بدى است.

علی از زبان علی

به خدا سوگند!

اگر اميدوارى به شهادت در راه خدا را نداشتم،

پاى در ركاب كرده از ميان شما مى رفتم،

و شما را نمى طلبيدم چندان كه باد شمال و جنوب مى وزد،

زيرا شما بسيار طعنه زن، عيب جو، رويگردان از حق، و پر مكر و حيله ايد.

مادام كه افكار شما پراكنده است فراوانى تعداد شما سودى ندارد،

من شما را به راه روشنى بردم كه جز هلاك خواهان، هلاك نگردند.

آن كس كه استقامت كرد به سوى بهشت شتافت و آن كس كه لغزيد در آتش سرنگون شد.

.

خطبه 119

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(يكى از سخنرانى هاى امام در شهر كوفه كه حوادث سخت آينده را بيان فرمود).

خدا شناسى

ستايش خدايى را سزاست كه با آفرينش مخلوقات، بر انسان ها تجلّى كرد،

و با برهان و دليل خود را بر قلب هايشان آشكار كرد.

مخلوقات را بدون نياز به فكر و انديشه آفريد،

كه فكر و انديشه مخصوص كسانى است كه دلى درون سينه داشته باشند و او چنين نيست،

كه علم خداوندى ژرفاى پرده هاى غيب را شكافته است، و به افكار و عقايد پنهان احاطه دارد.

وصف پيامبر اسلام (صلّى اللّه عليه و آله) از زبان حضرت علی

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را از درخت تنومند پيامبران،

از سرچشمه نور هدايت،

از جايگاه بلند و بى همانند،

از سرزمين بطحاء،

از چراغ هاى بر افروخته در تاريكى ها،

و از سر چشمه هاى حكمت برگزيد.

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم طبيبى است كه براى درمان بيماران سيّار است.

مرهم هاى شفا بخش او آماده،

و ابزار داغ كردن زخم ها را گداخته.

براى شفاى قلب هاى كور و گوش هاى ناشنوا و زبان هاى لال، آماده،

و با داروى خود در پى يافتن بيماران فراموش شده و سرگردان است.

 جایگاه علم در هدایت (علل انحراف فرزندان اميّه)

بنى اميّه، با نور حكمت، جان و دل خود را روشن نساخته،

و با شعله هاى فروزان دانش، قلب خود را نورانى نكرده اند،

چونان چهارپايان صحرايى و سنگ هاى سخت و نفوذ ناپذيرند.

به تحقيق رازهاى درون براى صاحبان آگاهى آشكار،

و راه حق براى گمراهان نيز روشن است،

و رستاخيز نقاب از چهره بر انداخت.

و نشانه هاى خود را براى زيركان و آنان كه طالب حقّند نماياند.

نكوهش كوفيان

مردم كوفه!

چرا شما را پيكرهاى بى روح، و روح هاى بدون جسد مى نگرم؟!

چرا شما را عبادت كنندگانى بدون صلاحيّت،

و بازرگانانى بدون سود و تجارت،

و بيدارانى خفته،

و حاضرانى غايب از صحنه،

بينندگانى نابينا، شنوندگانى كر، و سخن گويانى لال، مشاهده مى كنم؟!

معاویه و ویژگی های حکومت ظلم

پرچم گمراهى بر پايه هاى خود بر افراشته شده

و طرفداران آن فراوان گشته

شما را با پيمانه خود مى سنجند و سركوب مى كنند،

پرچمدارشان (معاويه)، از ملّت اسلام خارج و بر راه گمراهى ايستاده است.

پس آن روز كه بر شما دست يابند جز تعداد كمى از شما باقى نگذارند،

چونان باقى مانده غذايى اندك در ته ديگ يا دانه هاى غذاى چسبيده در اطراف ظرف.

شما را مانند پوست هاى چرمى به هم پيچانده مى فشارند،

و همانند خرمن شما را به شدّت مى كوبند،

و چونان پرنده اى كه دانه هاى درشت را از لاغر جدا كند،

اين گمراهان، مؤمنان را از ميان شما جدا ساخته نابود مى كنند.

هشدار و سفارش به اطاعت از اهل بيت عليهم السّلام

با توجّه به اين همه خطرات، روشهاى گمراه كننده شما را به كجا مى كشاند ؟!

تاريكى ها و ظلمتها، تا كى شما را متحيّر مى سازد ؟!

دروغ پردازيها تا چه زمانى شما را مى فريبد؟!

از كجا دشمن در شما نفوذ كرده به اينجا آورده و به كجا باز مى گرداند؟!

آگاه باشيد كه هر سر آمدى را پرونده اى، و هر غيبتى را بازگشت دو باره اى است.

علما در نهج البلاغه

مردم به سخن عالم خداشناس خود گوش فرا دهيد،

دل هاى خود را در پيشگاه او حاضر كنيد،

و با فريادهاى او بيدار شويد

ویژگی حاکمان

رهبر جامعه بايد با مردم به راستى سخن گويد

و پراكندگى مردم را به وحدت تبديل،

و انديشه خود را براى پذيرفتن حق آماده گرداند.

علی از زبان علی

پيشواى شما چنان واقعيّت ها را براى شما شكافت چونان شكافتن مهره هاى ظريف،

و حقيقت را از باطل چون شيره درختى كه از بدنه آن خارج شود، بيرون كشيد.

معاویه و ویژگی حکومت ظلم 

پس در آن هنگام كه امويان بر شما تسلط يابند، باطل بر جاى خود استوار شود،

و جهل و نادانى بر مركب ها سوار،

و طاغوت زمان عظمت يافته،

و دعوت كنندگان به حق اندك و بى مشترى خواهند شد.

روزگار چونان درنده خطرناكى حمله ور شده،

و باطل پس از مدّت ها سكوت، نعره مى كشد،

مردم در شكستن قوانين خدا دست در دست هم مى گذارند،

و در جدا شدن از دين متّحد مى گردند،

و در دروغ پردازى با هم دوست و در راستگويى دشمن يكديگرند.

و چون چنين روزگارى مى رسد، فرزند با پدر دشمنى ورزد،

و باران خنك كننده، گرمى و سوزش آورد،

پست فطرتان همه جا را پر مى كنند،

نيكان و بزرگواران كمياب مى شوند،

مردم آن روزگار چون گرگان، و پادشاهان چون درندگان،

تهيدستان طعمه آنان، و مستمندان چونان مردگان خواهند بود،

راستى از ميانشان رخت بر مى بندد، و دروغ فراوان مى شود.

با زبان،  تظاهر به دوستى دارند اما در دل دشمن هستند،

به گناه افتخار مى كنند، و از پاكدامنى به شگفت مى آيند،

و اسلام را چون پوستينى واژگونه مى پوشند.

.

خطبه 108

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(به نقل برخى از شارحان، اين خطبه در سال 36 هجرى پس از قتل عثمان در مدينه ايراد شد).

عامل نجات ملت ها

پس از ستايش پروردگار،

خدا هرگز جبّاران دنيا را در هم نشكسته مگر پس از آن كه مهلت هاى لازم و نعمت هاى فراوان بخشيد،

و هرگز استخوان شكسته ملّتى را باز سازى نفرمود مگر پس از آزمايش ها و تحمّل مشكلات.

مردم در سختى هايى كه با آن روبرو هستيد و مشكلاتى كه پشت سر گذارديد، درس هاى عبرت فراوان وجود دارد.

نه هر كه صاحب قلبى است، خردمند است،

و نه هر دارنده گوشى شنواست،

و نه هر دارنده چشمى بيناست.

مسلمانان در جامعه اسلامی و برخورد با شبهات 

در شگفتم، چرا در شگفت نباشم !

از خطاى گروه هاى پراكنده با دلايل مختلف كه هر يك در مذهب خود دارند؟

نه گام بر جاى گام پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مى نهند،

و نه از رفتار جانشين او پيروى مى كنند.

نه به غيب ايمان مى آورند

و نه خود را از عيب بر كنار مى دارند،

به شبهات عمل مى كنند

و در گرداب شهوات غوطه ورند.

نيكى در نظرشان همان است كه مى پندارند،

و زشتى ها همان است كه آنها منكرند.

در حل مشكلات به خود پناه مى برند،

و در مبهمات تنها به رأى خود تكيه مى كنند،

گويا هر كدام، امام و راهبر خويش مى باشند كه به دستگيره هاى مطمئن و اسباب محكمى كه خود باور دارند، چنگ مى زنند.

.

خطبه88

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(پس از آنكه محمّد بن ابى بكر در مصر در سال 38 هجرى شهيد شد، فرمود).


ستودن «هاشم بن عتبه» براى فرماندارى مصر پس از شهادت «محمد بن ابى بكر»:

مى خواستم هاشم بن عتبه را فرماندار مصر كنم، اگر او را انتخاب مى كردم ميدان را براى دشمنان خالى نمى گذارد، و به عمرو عاص و لشكريانش فرصت نمى داد، نه اينكه بخواهم محمد بن ابى بكر را نكوهش كنم، كه او مورد علاقه و محبّت من بوده و در دامنم پرورش يافته بود.

.

خطبه68

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

در سال 38 هجرى يكى از فرمانداران امام به نام مصقلة بن هبيرة، اسيران بنى ناجيه را از فرمانده لشكر آن حضرت خريد و آزاد كرد. امّا وقتى از او غرامت خواستند به طرف معاويه فرار كرد.

تأسّف از فرار مصقله

 
خدا روى مصقله را زشت گرداند، كار بزرگواران را انجام داد، امّا خود چونان بردگان فرار كرد، هنوز ثنا خوان به مدّاحى او برنخاسته بود كه او را ساكت كرد، هنوز سخن ستايشگر او به پايان نرسيده بود كه آنها را به زحمت انداخت. امّا اگر مردانه ايستاده بود همان مقدار كه داشت از او مى پذيرفتيم و تا هنگام قدرت و توانايى به او مهلت مى داديم.

خطبه44

نهج البلاغه

.

.

موسسه اهل البیت

اين خطبه را پس از شكست شورشيان خوارج، در سال 38 هجرى براى بسيج كردن مردم جهت مبارزه با شاميان در «نخيله كوفه» ايراد فرمود.

علت سستی در جهاد

نفرين بر شما كوفيان كه از فراوانى سرزنش شما خسته شدم.

آيا به جاى زندگى جاويدان قيامت به زندگى زود گذر دنيا رضايت داديد و بجاى عزّت و سر بلندى، بدبختى و ذلّت را انتخاب كرديد؟

هر گاه شما را به جهاد با دشمنتان دعوت مى كنم، چشمانتان از ترس در كاسه مى گردد، گويا ترس از مرگ عقل شما را ربوده و چون انسان هاى مست از خود بيگانه شده، حيران و سرگردانيد. گويا عقل هاى خود را از دست داده و درك نمى كنيد.
من ديگر هيچ گاه به شما اطمينان ندارم، و شما را پشتوانه خود نمى پندارم، شما ياران شرافتمندى نيستيد كه كسى به سوى شما دست دراز كند. به شتران بى ساربان مى مانيد كه هر گاه از يك طرف جمع آورى گرديد، از سوى ديگر پراكنده مى شويد.


به خدا سوگند، شما بد وسيله اى براى افروختن آتش جنگ هستيد، شما را فريب مى دهند امّا فريب دادن نمى دانيد، سرزمين شما را پياپى مى گيرند و شما پروا نداريد، چشم دشمن براى حمله شما خواب ندارد ولى شما در غفلت به سر مى بريد.

بخدا سوگند، شكست براى كسانى است كه دست از يارى يكديگر مى كشند.

سوگند بخدا، اگر جنگ سخت درگير شود و حرارت و سوزش مرگ شما را در برگيرد، از اطراف فرزند ابو طالب، همانند جدا شدن سر از تن، جدا و پراكنده مى شويد.

به خدا سوگند آن كه دشمن را بر جان خويش مسلط گرداند تا گوشتش را بخورد، و استخوانش را بشكند، و پوستش را جدا سازد، عجز و ناتوانى اش بسيار بزرگ و قلب او بسيار كوچك و ضعيف است.

علی از زبان علی

تو اگر مى خواهى اينگونه باش، امّا من، به خدا سوگند از پاى ننشينم و قبل از آن كه دشمن فرصت يابد با شمشير آبديده چنان ضربه اى بر پيكر او وارد سازم كه ريزه هاى استخوان سرش را بپراكند، و بازوها و قدم هايش جدا گردد و از آن پس خدا هر چه خواهد انجام دهد.

 حقوق متقابل مردم و رهبرى

اى مردم، مرا بر شما و شما را بر من حقّى واجب شده است، حق شما بر من، آن كه از خير خواهى شما دريغ نورزم و بيت المال را ميان شما عادلانه تقسيم كنم، و شما را آموزش دهم تا بى سواد و نادان نباشيد، و شما را تربيت كنم تا راه و رسم زندگى را بدانيد.
و اما حق من بر شما اين است كه به بيعت با من وفادار باشيد، و در آشكار و نهان برايم خير خواهى كنيد، هر گاه شما را فرا خواندم اجابت نماييد و فرمان دادم اطاعت كنيد.

خطبه34

نهج البلاغه

.

.

موسسه اهل البیت

پس از وفات پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و ماجراى سقيفه، عباس و ابو سفيان، پيشنهاد خلافت داده كه با امام عليه السّلام بيعت كنند.

راه‏هاى پرهيز از فتنه‏ ها

اى مردم!

امواج فتنه ‏ها را با كشتى‏ هاى نجات درهم بشكنيد، و از راه اختلاف و پراكندگى بپرهيزيد، و تاج‏هاى فخر و برترى جويى را بر زمين نهيد.

رستگار شد آن كس كه با ياران به پاخاست، يا كناره گيرى نمود و مردم را آسوده گذاشت. اين گونه زمامدارى، چون آبى بد مزه، و لقمه ‏اى گلوگير است، و آن كس كه ميوه را كال و نارس بچيند، مانند كشاورزى است كه در زمين ديگرى بكارد.

خطبه5

نهج البلاغه

.

.

نامه امام علی علیه السلام به سرداران سپاه هنگامی که به خلافت رسید.

علت نابودی ملت ها

اما بعد!

آنان که پیش از شما بودند از آن رو هلاک شدند که مردم را از حقشان محروم ساختند تا آنان با پرداخت رشوه آن را بدست آوردند و مردم را به راه باطل بردند و آنان نیز پیرو آن {=باطل} گشتند.

نامه 79 

نهج البلاغه

.

.

نامه امام علی علیه السلام به ابوموسی اشعری در پاسخ کار حکمین

علل سقوط جامعه

بسیاری از مردم نسبت به بخش زیادی از نصیبِ {اخروی}  خود دگرگون شدند، پس به دنیا روی آوردند و سخن از روی هوی و هوس گفتند و من در این کار دچار شگفتی شده ام. در آنجا مردمی خودپسند گرد آمده اند، من اکنون زخمی را از آنان درمان می کنم که ترسم به صورت خون لخته درآید {و علاج ناشده بماند}.

بدان ، هیچ کس به وحدت و الفت امت محمد صلی الله علیه و آله و سلم حریص تر از من نیست .

من در این کار پاداش نیکو و بازگشت به جایگاه شایسته را می جویم و دیری نپاید که به آنچه بر خود لازم دانسته ام وفا کنم، اگر چه تو از آن شایستگی که هنگام جدایی از من داشتی بازگشته باشی زیرا شقاوتمند کسی است که از سود خرد و تجربه ای که به او داده شده محروم گردد.

من بیزارم از اینکه گوینده ای سخن باطل بگوید یا اینکه کاری را که خداوند به صلاح آورده، تباه سازم. پس آنچه را نمی شناسی، رها ساز که مردم بدکردار با گفتارهای نادرست به سوی تو می شتابند.

و السلام.

نامه78

نهج البلاغه

.

.

?نامه امام علی علیه السلام به عبدالله بن عباس  هنگامی که او را در بصره به جای خود نشاند.

?اخلاق فرماندهی

در برخورد با مردم و در مجلس خود و داوری میان آنان گشاده رو باش. از خشم بپرهیز که سبکسری و از سوی  شیطان است

 بدان آنچه تو را به خدا نزدیک نماید از آتش دور می سازد و آنچه تو را از خدا دور کند به آتش نزدیک می نماید.

نامه 76

نهج البلاغه

.

.

نامه علی به سهل بن حنیف انصاری، کارگزار امام در مدینه درباره جمعی از مردم مدینه که به معاویه پیوستند. (در سال 37 هجری)

اما بعد!

به من خبر رسید که تنی چند از مردانی که نزد تو هستند، پنهانی به سوی معاویه می روند.

تاسف مخور که از عدد یارانت می کاهد و از یاریشان کم می شود. برای گمراهی آنان و آرامش خاطر تو همین بس که آنان از هدایت و حق گریخته اند و به سوی کوری و نادانی شتافته اند.

اینان اهل دنیایند به آن روی نهاده و به دنبالش افتاده اند . عدالت را شناختند و دیدند شنیدند و فهمیدند و دانستند که مردم در نظر ما در حق برابرند، در عین حال برای رسیدن به نان و نوایی گریختند. از رحمت خدا دور باشند، دور.

به خدا سوگند ! اینان از ستم نگریختند و به عدل نپیوستند. امید آن دارم که خداوند دشواری این امر را بر ما آسان و ناهمواریش را هموار سازد. ان شاء الله

و السلام

.

.

نامه70

نهج البلاغه

.

.

نامه امام علی علیه السلام به منذر بن جارود عبدی که در قسمتی از آنچه امام او را بر آن ولایت داده بود، خیانت کرد

دنیا و آخرت

اما بعد!

درستکاری پدرت مرا فریفت ( و به تو خوشبین کرد) و پنداشتم که تو از روش او پیروی می کنی و راه او را می روی. ولی آن گونه که به من خبر رسیده از پیروی هوای نفس دست نمی کشی و اندوخته ای برای آخرتت نمی گذاری به بهای ویران ساختن آخرتت دنیای خود را آباد می کنی و به بهای جدا شدن از دینت به دودمانت می پیوندی.

اگر آنچه از تو برایم گزارش شده درست باشد شتر خانواده ی تو و بند کفشت از تو بهتر است!

کسی با صفات تو شایسته ی آن نیست که مرزی توسط او بسته شود یا فرمانی به دست او اجرا گردد یا مقامش بالا رود یا در امانتی شریک شود و یا کسی از خیانت او ایمن باشد. هنگامی که نامه ام به دستت می رسد به نزد من آی، ان شاء الله

نکته؛ سید رضی: این منذر کسی است که امیر المومنان علیه السلام درباره ش فرمود: ” از روی خودپسندی پیوسته به چپ و راست خود نگاه می کند و در دو بُرد گران قیمت خود می خرامد و کفش هایش را فوت می کند که گرد و خاک را از آن بزداید.”

.

.

نامه 71

نهج البلاغه

.

.

??نامه حضرت علی به حارث همدانی

??خودسازی كارگزاران حكومتى

قرآن

به ريسمان قرآن چنگ زن، و از آن نصيحت پذير، حلالش را حلال، و حرامش را حرام بشمار ، و حقّى را كه در زندگى گذشتگان بود تصديق كن، و از حوادث گذشته تاريخ، براى آينده عبرت گير، كه حوادث روزگار با يكديگر همانند بوده، و پايان دنيا به آغازش مى پيوندد، و همه آن رفتنى است.

نام خدا را بزرگ دار، و جز به حق سخنى بر زبان نياور.

?مرگ و آخرت

مرگ و جهان پس از مرگ را فراوان به ياد آور، هرگز آرزوى مرگ مكن جز آن كه بدانى از نجات يافتگانى.

از كارى كه تو را خشنود، و عموم مسلمانان را ناخوشايند است بپرهيز

از هر كار پنهانى كه در آشكار شدنش شرم دارى پرهيز كن.

از هر كارى كه از كننده آن پرسش كنند، نپذيرد يا عذر خواهى كند، دورى كن. آبروى خود را آماج تير گفتار ديگران قرار نده.

و هر چه شنيدى باز گو مكن، كه نشانه دروغگويى است.و هر خبرى را دروغ مپندار، كه نشانه نادانى است.

خشمت را فرو نشان، و به هنگام قدرت ببخش، و به هنگام خشم فروتن باش.

و در حكومت مدارا كن تا آينده خوبى داشته باشى.

نعمت هايى كه خدا به تو بخشيده نيكو دار، و نعمت هايى كه در اختيار دارى تباه مكن، و چنان باش كه خدا آثار نعمت هاى خود را در تو آشكارا بنگرد.

و بدان!

بهترين مؤمنان، آن بود كه جان و خاندان و مال خود را در راه خدا پيشاپيش تقديم كند، چه آن را كه پيش فرستى براى تو اندوخته گردد، و آنچه را كه باقى گذارى سودش به ديگران مى رسد.

از دوستى با بى خردان و خلافكاران بپرهيز، زيرا هر كس را از آن كه دوست اوست مى شناسند.

و در شهرهاى بزرگ سكونت كن زيرا مركز اجتماع مسلمانان است.

و از جاهايى كه مردم آن از ياد خدا غافلند، و به يكديگر ستم روا مى دارند، و بر اطاعت از خدا به يكديگر كمك نمى كنند، بپرهيز.

در چيزى انديشه كن كه يارى ات دهد.

?شیطان

از نشستن در گذرگاههاى عمومى، و بازار، پرهيز كن كه جاى حاضر شدن شيطان، و بر انگيخته شدن فتنه هاست،.

و به افراد پايين تر از خود توجه داشته باش، كه راه شكر گزارى تو در برترى است.

?جهاد

در روز جمعه پيش از نماز مسافرت مكن،جز براى جهاد در راه خدا، و يا كارى كه از انجام آن ناچارى.

در همه كارهايت خدا را اطاعت كن، كه اطاعت خدا از همه چيز برتر است.

نفس خود را در واداشتن به عبادت فريب ده، و با آن مدارا كن، و به زور و اكراه بر چيزى مجبورش نساز، و در وقت فراغت و نشاط به كارش گير، جز در آنچه كه بر تو واجب است، و بايد آن را در وقت خاص خودش به جا آورى.

?مرگ و دنیا

بپرهيز از آن كه مرگ تو فرا رسد در حالى كه از پروردگارت گريزان، و در دنياپرستى غرق باشى.

از همنشينى با فاسقان بپرهيز كه شر به شر مى پيوندد،.

خدا را گرامى دار، و دوستان خدا را دوست شمار.

?شیطان

و از خشم بپرهيز كه لشگر بزرگ شيطان است.

والسلام.

.

.

نامه 69

نهج البلاغه

.

.

مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت علیهم السلام

??نامه اى از آن حضرت (ع) به قثم بن عباس، كه عامل او در مكه بود در نحوه برگزاری مراسم حج.

اما بعد!

حج را براى مردم بر پاى دار

و ايام الله را به يادشان آور و هر بامداد و شامگاه برايشان به مجلس بنشين و كسى را كه در امرى فتوا خواهد، فتوا ده.

نادان را علم بياموز و با عالم مذاكره كن.
ميان تو و مردم، پيام رسانى جز زبانت و حاجبى جز رويت نباشد.

هيچ نيازمندى را از ديدار خود باز مدار. زيرا اگر در آغاز از درگاه تو رانده شود و سپس، نياز او بر آورى، كس تو را نستايد.

?بیت المال

در مال خدا كه نزد تو گرد مى آيد، نظر كن، آن را به عيالمندان و گرسنگانى كه در نزد تو هستند و به محتاجان و فقيران برسان. و هر چه افزون آيد، نزد ما روانه اش دار، تا ما نيز آن را به محتاجانى، كه نزد ما هستند، برسانيم.

مردم مكه را فرمان ده كه از كسانى كه در خانه هايشان سكونت مى كنند، كرايه نستانند؛ زيرا خداى تعالى مى فرمايد: «سواء العاكف فيه و الباد» عاكف و بادى در آن يكسان اند. عاكف كسى است، كه در مكه مقيم است و بادى كسى است، كه از مردم مكه نيست و به حج آمده است.

خداوند ما و شما را به آنچه دوست دارد، توفيق دهد. والسلام

.

.

نامه67

نهج البلاغه

.

.

موسسه نشر معارف اهل بیت علیهم السلام

??از نامه هاى آن حضرت است به ابو موسى اشعرى كه كار گزارش در كوفه بود، زمانى كه به امير المؤمنين خبر رسيد مردم را از رفتن به كمك حضرت به وقتى كه براى جنگ جمل دعوت كرده بود منع مى كند.

?از بنده خدا على امير المؤمنين، به عبد اللّه بن قيس:

اما بعد!

از جانب تو سخنى به من رسيده كه هم به سود توست و هم به زيان تو، چون فرستاده ام به نزدت آمد دامن به كمر زن، و كمربندت را محكم ببند، و از لانه ات بيرون رو، و كسانى را كه با تو هستند به جانب ما بر انگيز. پس اگر حق را يافتى روانه شو، و اگر ترسيدى از كوفه دور شو.

به خدا قسم هر كجا باشى به سراغت آيند، و دست از سرت برندارند تا گوشت و استخوان و تر و خشكت به هم آميخته شود، تا جايى كه فرصت نشستن نيابى، و از روبرو همانند پشت سر وحشت كنى. اين فتنه چنانكه مى پندارى آسان نيست، فتنه بزرگ دهشت زايى است كه بايد بر مركبش سوار شد، و دشوارش را آسان، و سختش را هموار ساخت.

عقلت را به كار گير، كارت را مالك شو، و نصيب و بهره ات را بياب، اگر اين برنامه خوشايند تو نيست دور شو به جايى كه فراخى و نجاتى در آن نيست، در خور اين است كه اين كار را ديگران انجام دهند و تو در خواب باشى، خوابى كه نگويند فلانى كجاست. به خدا قسم اين مبارزه حق است كه به دست كسى كه بر حق است انجام مى گيرد، و او نسبت به آنچه كه ملحدان انجام مى دهند باكى ندارد.

و السّلام

.

.

نامه 63

نهج البلاغه

.

.

??به کمیل بن زیاد نخعی ، هنگامی که فرمانده امام در هیت بود. امام او را توبیخ می کند که چرا سپاهیان دشمن را که از منطقه ی ماموریت او عبور کرده و برای غارت مسلمین رفته اند واگذارده و نرانده است.

اما بعد!
کسی که کاری را که بر عهده اش نهاده اند، تباه سازد و زحمن کاری را بر دوش کشد که به دیگری واگذارده شده، مردی ناتوان با اندیشه ای تباه کننده است.
تاخت و تازت در غارت مردم قرقیسیا و واگذاری مرزهایی که تو را بر آنها گمارده ایم -در حالی که کسی نیست که آنها را حفظ کند و سپاه دشمن را از آنها براند- اندیشه ای ناصواب است .
تو پلی شده ای برای عبور دشمنانت که قصد غارت دوستانت را دارند نه قدرتی داری و نه دشمن را از تو بیمی در دل است.
نه مرزی را بسته و شوکت دشمنی را شکسته ای نه برآورنده ی نیاز مردمت هستی و نه کفایت کننده ی فرمانده ی خویشتنی.

.

.

نامه 61

نهج البلاغه

.

.

??نامه حضرت علی به اسود بن قطبه فرمانده ی سپاه حلوان (در جنوب شهر سرپل ذهاب فعلی)

?سفارش به حاکم

اما بعد!
هرگاه هوای والی گوناگون باشد، او را از مقدار زیادی از عدالت باز می دارد. پس باید امور مردم در حق نزد تو برابر باشد زیرا در ستم، عوضی از عدل نیست.

?تقوا و خودسازی

از آنچه نظایر آن را نمی پسندی دوری کن، و خود را با امید به ثواب و بیم از عقاب در کاری بدار که خدا بر تو واجب ساخته.

?دنیا
بدان که دنیا سرای آزمایش است و دنیا دار ساعتی در آن آسوده نباشد مگر آنکه همان مایه ی حسرت او در قیامت گردد.

هرگز چیزی تو را از حق بی نیاز نسازد.
و از جمله حقوقی که بر تو لازم گشته آن است که خود را نگاه داری و به قدر توان خود در کار رعیت تلاش کنی، زیرا سودی که از این کار به تو می رسد بیش از فایده ای است که تو به مردم می رسانی.
والسلام

.

.

نامه 59

نهج البلاغه

.

.

?سفارش به شریح بن هانی در سال 36 هجری هنگامی که او را فرمانده دسته مقدم سپاه خود در شام قرار داد.

در هر صبح و شب از خدا پروا کن، و از دنیای فریبکار بر خود بیم دار و در هیچ حال خود را از او ایمن مپندار.
بدان که اگر از بسیاری از چیزهایی که دوست داری به سبب ترس از امری ناخوشایند خودداری نکنی هوا هوس ها تو را به زیان های بسیاری می کشاند .
پس نفس خویش را از بسیاری از هوس ها بازدار و بازگردان و سرکشی خشم خود را خرد و سرکدب کن.

.

.

نامه 56

نهج البلاغه

.

.

ادامه »

?نامه ی حضرت علی به فرمانداران شهرها درباره اوقات نماز

اما بعد!

نماز ظهر را با مردم بخوانید تا وقتی که سایه ی خورشید به اندازه ی دیوار آغل بزها بالا آمده باشد.

نماز عصر را زمانی با مردم بخوانید که خورشید سفید و زنده و در قسمتی از روز باشد که در آن مدت دو فرسنگ راه توان پیمود.

نماز مغرب را هنگامی با مردم بخوانید که روزه دار، روزه می گشاید و حاجی روانه ی منا می شود.

نماز عشا را از وقتی که سرخی پنهان می شود تا یک سوم از شب با مردم بخوانید.

نماز صبح را زمانی بخوانید که شخص می تواند چهره ی دوستش را بشناسد.

نماز را در حد ضعیفترین مردم به جا آورید و آنان را [با طول دادن بیش از اندازه ی نماز ] در فتنه میندازید.

.

.

نامه 52

نهج البلاغه

.

.

? نامه حضرت علی به فرماندهان لشکر

از بنده ی خدا علی بن ابی طالب امیر مومنان به مرزبانان:

اما بعد!

بر والی لازم است که؛

هرگاه امتیازی به دست آورد یا به نعمتی مخصوث گردید، رفتارش با رعیت دگرگون نشود بلکه نعمتی که خداوند بهره اش ساخته ، او را به بندگان نزدیکتر و به برادرانشان مهربان تر گرداند.

آگاه باشید،

حق شما بر من آن است که؛

جز اسرار جنگ، چیزی را از شما پنهان نسازم

و جز در حکم خدا ، بدون مشورت با شما کاری نکنم.

و حقی را که از آن شماست از موردش به تاخیر نیندازم 

و تا آن را به انجام نرسانم بازنایستم

و همه شما نزد من درباره ی حق مساوی باشید.

و هرگاه چنین کردم نعمت خدا بر شما تثبیت شده و بر شما لازم است که؛

از من اطاعت کنید

و از دستورم تخلف نکنید

و در انجام کاری که به صلاح شماست کوتاهی نورزید

و برای رسیدن به حق در امواج سختی هافرو روید.

و اگر شما در آنچه گفتم استوار نباشید؛

هیچ کس از شما نزد من خوارتر از کسی که به راه کج رفته، نخواهد بود.

او را سخت کیفر می دهم و از عقوبتم رهایی نخواهد یافت.

چنین عهدی را از هرکس امیر شما باشد، بگیرید و در آنچه خداوند کارهای شما را بدان اصلاح می کند ، از ایشان اطاعت کنید.

والسلام.

.

.

نامه 50

نهج البلاغه

.

.

?مسئولیت فرمانداری و اخلاق اجتماعی

نامه امام به یکی از کارگزارانش در سال 38 هجری 

اما بعد!

تو از کسانی هستی که در برپاداشتن دین به آنان پشت گرم هستم. و به یاری آنان نخوت گنهکاران را ریشه کن می کنم و مرزهایی را که بیم نفوذ دشمن از آن می رود، می بندم.

پس…

در هر چه برایت مهم است از خداوند یاری بخواه

سختگیری را با کمی نرمی درآمیز

آنجا که نرمی و مدارا بهتر است، نرمی و مدارا نما

و آنجا که جز درشتی به کار تو نیاید درشتی کن.

با رعیت فروتن و گشاده رو باش و با آنان با ترمی و ملاطفت رفتار کن.

مبادا! یکی را به گوشه چشم و دیگری را رویاروی بنگری، یا یکی را به اشاره و دیگری را با سلام و تحیت پاسخ گویی. تا بزرگان در ستم کردن تو طمع نکنند و ناتوانان از عدالتت نا امید نگردند.

والسلام.

.

.

نامه 46

نهج البلاغه

.

.

?بخشی از نامه حضرت علی به عثمان بن حنیف کارگزار در بصره

من نفس خود را با پرهيزكارى مى پرورانم، تا در روز قيامت كه هراسناك ترين روزهاست در أمان، و در لغزشگاه هاى آن ثابت قدم باشد.

من اگر مى خواستم، مى توانستم از عسل پاك، و از مغز گندم، و بافته هاى ابريشم، براى خود غذا و لباس فراهم آورم، امّا هيهات كه هواى نفس بر من چيره گردد، و حرص و طمع مرا وا دارد كه طعامهاى لذيذ بر گزينم، در حالى كه در «حجاز» يا «يمامه” كسى باشد كه به قرص نانى نرسد، و يا هرگز شكمى سير نخورد، يا من سير بخوابم و پيرامونم شكم هايى كه از گرسنگى به پشت چسبيده، و جگرهاى سوخته وجود داشته باشد، يا چنان باشم كه شاعر گفت:
«اين درد تو را بس كه شب را با شكم سير بخوابى و در اطراف تو شكم هايى گرسنه و به پشت چسبيده باشند».

آيا به همين رضايت دهم كه مرا امير المؤمنين عليه السلام خوانند و در تلخى هاى روزگار با مردم شريك نباشم و در سختى هاى زندگى الگوى آنان نگردم؟

آفريده نشده ام كه غذاهاى لذيذ و پاكيزه مرا سرگرم سازد، چونان حيوان پروارى كه تمام همّت او علف، و يا چون حيوان رها شده كه شغلش چريدن و پر كردن شكم بوده، و از آينده خود بى خبر است.
آيا مرا بيهوده آفريدند آيا مرا به بازى گرفته اند آيا ريسمان گمراهى در دست گيرم و يا در راه سرگردانى قدم بگذارم.

گويا مى شنوم كه شخصى از شما مى گويد: «اگر غذاى فرزند ابى طالب همين است، پس سستى او را فرا گرفته و از نبرد با هماوردان و شجاعان باز مانده است».

آگاه باشيد!
درختان بيابانى، چوبشان سخت تر، و درختان كناره جويبار پوستشان نازك تر است. درختان بيابانى كه با باران سيراب مى شوند آتش چوبشان شعله ورتر و پر دوام تر است.
.
.
نامه45
نهج البلاغه
.
.
سایت اهل البیت

?بخشی از نامه امام به عثمان بن حنیف انصاری، کارگزار در بصره

معلومت باد!
كه هر مأمومى را امامى است كه به او اقتدا مى كند، و از نور علمش بهره مى گيرد.
آگاه باش!
امام شما از تمام دنيايش به دو جامه كهنه، و از خوراكش به دو قرص نان قناعت نموده. معلومتان باد!
كه شما تن دادن به چنين روشى را قدرت نداريد، ولى مرا با ورع و كوشش در عبادت، و پاكدامنى و درستى يارى كنيد.
به خدا قسم من از دنياى شما طلايى نيندوخته، و از غنائم فراوان آن ذخيره اى برنداشته، و عوض اين جامه كهنه ام جامه كهنه ديگرى آماده نكرده ام.
یک وجب از زمین آن را حیازت نکردم و جز به اندازه ی قوت جانداری مجروح که غذایش کم شود از قوت آن برنگرفتم.
این دنیا در چشم من از دانه ی تلخ ناچیزی که به کار دباغی درآید، پست تر و خوارتر است.
.
.
نامه45
نهج البلاغه
.
.
سایت اهل البیت

?نامه اى از آن حضرت (ع) به عثمان بن حنيف كه عامل او در بصره بود، وقتى كه شنيد به مهمانى قومى از مردم بصره دعوت شده و به آنجا رفته است:

اما بعد!
اى پسر حنيف به من خبر رسيده كه مردى از جوانان بصره تو را به سورى فرا خوانده و تو نيز بدانجا شتافته اى. سفره اى رنگين برايت افكنده و كاسه ها پيشت نهاده.
هرگز نمى پنداشتم كه تو دعوت مردمى را اجابت كنى كه بينوايان را از در مى رانند و توانگران را بر سفره مى نشانند.
بنگر كه در خانه اين كسان چه مى خورى، هر چه را در حلال بودن آن ترديد دارى از دهان بيفكن و آنچه را كه يقين دارى كه از راه حلال به دست آمده است، تناول نماى.
.4
.
نامه 45
نهج البلاغه
.
.
سایت اهل البیت