سخنرانى امام عليه السّلام در آغاز خلافت در سال 35 هجرى، نوشتند كه نخستين سخنرانى آن حضرت است). 

  ويژگى هاى قرآن

همانا خداوند بزرگ كتابى هدايت گر فرستاد،

نيكى و بدى، خير و شر را آشكارا در آن بيان فرمود.

پس راه نيكى در پيش گيريد، كه هدايت شويد.

و از شر و بدى پرهيز كنيد تا در راه راست قرار گيريد.

 

خودسازی

واجبات واجبات،

در انجام واجبات كوتاهى نكنيد تا شما را به بهشت رساند،

همانا خداوند چيزهايى را حرام كرده كه ناشناخته نيست،

و چيزهايى را حلال كرده كه از عيب خالى است.

 

 ويژگى هاى مسلمانى

 

و در اين ميان حرمت مسلمان را بر هر حرمتى برترى بخشيد

و حفظ حقوق مسلمانان را به وسيله اخلاص و توحيد استوار كرد.

پس مسلمان كسى است كه مسلمانان از زبان و دست او آزارى نبينند،

مگر آنجا كه حق باشد،

و آزار مسلمان روا نيست جز در آنچه كه واجب باشد.

 

مرگ و معاد

به سوى مرگ كه همگانى است، و فرد فرد شما را از آن گريزى نيست بشتابيد،

همانا مردم در پيش روى شما مى روند.

سبكبار شويد تا به قافله برسيد، كه پيش رفتگان در انتظار باز ماندگانند.

از خدا بترسيد، و تقوا پيشه كنيد

زيرا شما در پيشگاه خداوند، مسئول بندگان خدا، و شهرها، و خانه ها و حيوانات هستيد.

خدا را اطاعت كنيد و از فرمان خدا سرباز مداريد،

اگر خيرى ديديد برگزينيد،

و اگر شر و بدى ديديد از آن دورى كنيد.

.

خطبه 167

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

خودسازی

بايد خردسالان شما از بزرگان شما پيروى كنند،

و بزرگ سالان شما نسبت به خردسالان مهربان باشند.

و چونان ستم پيشگان جاهليّت نباشيد، كه نه از دين آگاهى داشتند و نه در خدا انديشه مى كردند،

همانند تخم افعى در لانه پرندگان نباشيد كه شكستن آن گناه و نگهداشتن آن شر و زيانبار است. (بجاى جوجه، مارى از آن بيرون مى آيد).

 

امت اسلامی

مسلمانان، پس از وحدت و برادرى به جدايى و تفرقه رسيدند،

و از ريشه و اصل خويش پراكنده شدند.

تنها گروهى شاخه درخت توحيد را گرفتند،

و به هر طرف كه روى آورد همسو شدند.

امّا خداوند مسلمانان را به زودى براى بدترين روزى كه بنى اميّه در پيش دارند جمع خواهد كرد،

آن چنانكه قطعات پراكنده ابرها را در فصل پاييز جمع مى كند.

خدا ميان مسلمانان ألفت ايجاد مى كند،

و بصورت ابرهاى فشرده در مى آورد،

آنگاه درهاى پيروزى به رويشان مى گشايد،

كه مانند سيلى خروشان از جايگاه خود بيرون مى ريزند.

«چونان «سيل عرم» كه در باغستان «شهر سبا» را در هم كوبيد،

و در برابر آن سيل هيچ بلندى و تپّه اى بر جاى نماند،

نه كوههاى بلند و محكم، و نه بر آمدگيهاى بزرگ، توانستند برابر آن مقاومت كنند».

 

خداوند بنى اميّه را مانند آب در درون درّه ها و رودخانه ها پراكنده و پنهان مى كند،

سپس چون چشمه سارها بر روى زمين جارى مى سازد،

تا حق برخى از مردم را از بعضى ديگر بستاند،

و گروهى را توانايى بخشيده در خانه هاى ديگران سكونت دهد.

به خدا سوگند بنى اميّه پس از پيروزى و سلطه گرى، همه آنچه را كه به دست آوردند از كفشان مى رود،

چنانكه چربى بر روى آتش آب شود.

 

 علل پيروزى و شكست ملّت ها

 

اى مردم اگر دست از يارى حق بر نمى داشتيد،

و در خوار ساختن باطل سستى نمى كرديد،

هيچ گاه آنان كه به پايه شما نيستند در نابودى شما طمع نمى كردند،

و هيچ قدرتمندى بر شما پيروز نمى گشت.

امّا چونان امّت بنى اسراييل در حيرت و سرگردانى فرو رفتيد،

 

علی از زبان علی

 

به جانم سوگند !

سرگردانى شما پس از من بيشتر خواهد شد.

چرا كه به حق پشت كرديد، و با نزديكان پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بريده به بيگانه ها نزديك شديد.

آگاه باشيد اگر از امام خود پيروى مى كرديد، شما را به راهى هدايت مى كرد كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم رفته بود،

و از اندوه بيراهه رفتن در امان بوديد،

و بار سنگين مشكلات را از دوش خود بر مى داشتيد.

.

خطبه 166

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 

 شگفتى آفرينش انواع پرندگان

خداوند پديده هاى شگفتى از جانداران حركت كننده، و بى جان، برخى ساكن و آرام، بعضى حركت كننده و بى قرار، آفريده است،

و شواهد و نمونه هايى از لطافت صنعت گرى و قدرت عظيم خويش بپاداشته،

چندان كه تمام انديشه ها را به اعتراف واداشته،

و سر به فرمان او نهاده اند،

و در گوش هاى ما بانگ براهين يكتايى او پيچيده است.

آنگونه كه پرندگان گوناگون را بيافريد،

و آنان را در شكاف هاى زمين، و رخنه درّه ها و فراز كوه ها مسكن داد،

با بال هاى متفاوت و شكل و هيأتهاى گوناگون،

كه زمام آنها به دست اوست،

پرندگانى كه با بالهاى خود در لابلاى جوّ گسترده و فضاى پهناور پرواز مى كنند.

آنها را از ديار نيستى در شكل و ظاهرى شگفت آور بيافريد،

و استخوان هاشان را از درون در مفصل هاى پوشيده از گوشت به هم پيوند داد.

برخى از پرندگان را كه جثّه سنگين داشتند از بالا رفتن و پروازهاى بلند و دور بازداشت،

آنگونه كه آرام و سنگين در نزديكى زمين بال مى زنند.

پرندگان را با لطافت قدرتش و دقّت صنعتش، در رنگ هاى گوناگون با زيبايى خاصّى رنگ آميزى كرد،

گروهى از آنها را تنها با يك رنگ بياراست كه رنگ ديگرى در آن راه ندارد،

دسته اى ديگر را در رنگ مخالف آن فرو برد،

جز اطراف گردنشان كه چونان طوقى آويخته، مخالف رنگ اندامشان است.

 

 شگفتى هاى آفرينش طاووس

و از شگفت انگيزترين پرندگان در آفرينش، طاووس است،

كه آن را در استوارترين شكل موزون بيافريد،

و رنگ هاى پر و بالش را به نيكوترين رنگ ها بياراست،

با بال هاى زيبا كه پرهاى آن به روى يكديگر انباشته

و دم كشيده اش كه چون به سوى مادّه پيش مى رود آن را چونان چترى گشوده و بر سر خود سايبان مى سازد،

گويا بادبان كشتى است كه نا خدا آن را بر افراشته است.

طاووس به رنگهاى زيباى خود مى نازد،

و خوشحال و خرامان دم زيبايش را به اين سو و آن سو مى چرخاند،

و سوى مادّه مى تازد،

چون خروس مى پرد،

و چون حيوان نر مست شهوت با جفت خويش مى آميزد،

اين حقيقت را از روى مشاهده مى گويم،

نه چون كسى كه بر اساس نقل ضعيفى سخن بگويد:

اگر كسى خيال كند: «بار دار شدن طاووس به وسيله قطرات اشكى است كه در اطراف چشم نر حلقه زده و طاووس مادّه آن را مى نوشد آنگاه بدون آميزش با همين اشك ها تخمگذارى مى كند» افسانه بى اساس است.

ولى شگفت تر از آن نيست كه مى گويند: «زاغ نر طعمه به منقار ماده مى گذارد كه همين عامل بار دار شدن زاغ است».

گويا نى هاى پر طاووس چونان شانه هايى است كه از نقره ساخته،

و گردى هاى شگفت انگيز آفتاب گونه كه به پرهاى اوست از زر ناب و پاره هاى زبرجد بافته شده است.

اگر رنگ هاى پرهاى طاووس را به روييدنى هاى زمين تشبيه كنى، خواهى گفت: دسته گلى است كه از شكوفه هاى رنگارنگ گلهاى بهارى فراهم آمده است،

و اگر آن را با پارچه هاى پوشيدنى همانند سازى، پس چون پارچه هاى زيباى پر نقش و نگار يا پرده هاى رنگارنگ يمن است،

و اگر آن را با زيور آلات مقايسه كنى چون نگين هاى رنگارنگى است كه در نوارى از نقره با جواهرات زينت شده است.

 

 روانشناسى حيوانى طاووس

طاووس، چون به خود بالنده مغرور راه مى رود،

دم و بال هاى زيبايش را بر انداز مى كند،

پس با توجه به زيبايى جامه و رنگ هاى گوناگون پرو بالش قهقهه سر مى دهد،

امّا چون نگاهش به پاهاى او مى افتد، بانگى برآورد كه گويا گريان است،

فرياد مى زند گويا كه دادخواه است،

و گواه صادق دردى است كه در درون دارد،

زيرا پاهاى طاووس چونان ساق خروس دو رگه (هندى و پارسى) باريك و زشت

و در يك سو ساق پايش ناخنكى مخفى روييده است.

 

 شگفتى رنگ آميزى پرهاى طاووس

بر فراز گردن طاووس به جاى يال، كاكلى سبز رنگ و پر نقش و نگار روييده،

و بر آمدگى گردنش چونان آفتابه اى نفيس و نگارين است،

و از گلوگاه تا روى شكمش به زيبايى وسمه يمانى رنگ آميزى شده،

يا چون پارچه حرير برّاق يا آيينه اى شفّاف كه پرده بر روى آن افكندند.

در اطراف گردنش گويا چادرى سياه افكنده كه چون رنگ آن شاداب و بسيار مى باشد،

پندارى با رنگ سبز تندى در هم آميخته است كه در كنار شكاف گوش جلوه خاصّى دارد.

كمتر رنگى مى توان يافت كه طاووس از آن در اندامش نداشته باشد،

يا با شفّافيّت و صيقل فراوان و زرق و برق جامه اش آن را جلاى برترى نداده باشد.

طاووس چونان شكوفه هاى پراكنده اى است كه باران بهار و گرماى آفتاب را در پرورش آن نقش چندانى نيست،

و شگفت آور آن كه هر چند گاهى از پوشش پرهاى زيبا بيرون مى آيد،

و تن عريان مى كند،

پرهاى او پياپى فرو مى ريزد و از نو مى رويند،

پرهاى طاووس چونان برگ خزان رسيده مى ريزند

و دوباره رشد مى كنند و به هم مى پيوندند،

تا ديگر بار شكل و رنگ زيباى گذشته خود را باز مى يابد،

بى آن كه ميان پرهاى نو و ريخته شده تفاوتى وجود داشته باشد يا رنگى جابجا برويد.

اگر در تماشاى يكى از پرهاى طاووس دقت كنى، لحظه اى به سرخى گل، و لحظه اى ديگر به سبزى زبرجد، و گاه به زردى زرناب جلوه مى كند.

 

عجز انسان از درك حقائق موجود در پديده ها

 

راستى، هوشهاى ژرف انديش و عقل هاى پر تلاش چگونه اين همه از حقائق موجود در پديده ها را مى توانند درك كنند؟

و چگونه گفتار توصيف گران، به نظم كشيدن اين همه زيبايى را بيان توانند كرد؟

و در درك كمترين اندام طاووس، گمانها از شناخت درمانده و زبان ها از ستودن آن در كام مانده اند.

پس ستايش خداوندى را سزاست كه عقل ها را از توصيف پديده اى كه برابر ديدگان جلوه گرند ناتوان ساخت،

پديده محدودى كه او را با تركيب پيكرى پر نقش و نگار، با رنگ ها و مرزهاى مشخص مى شناسد،

باز هم از تعريف فشرده اش زبان ها عاجز و از وصف واقعى آن در مانده اند (حال چگونه خدا را مى توانند درك كنند).

 

 شگفتى آفرينش جانداران كوچك

پاك و برتر است خدايى كه در اندام مورچه، و مگس ريز، پاها پديد آورد،

و جانداران، بزرگتر از آنها، از ماهيان دريا، و پيلان عظيم الجثّه را نيز آفريد،

و بر خود لازم شمرد، كه هيچ كالبد جاندارى را وانگذارد

و به درستى اداره اش نمايد،

جز آن كه ميعادگاهش را مرگ و پايان راهش را نيستى قرار داد.

 

 وصف ويژگى هاى بهشت

اگر با چشم دل به آنچه كه از بهشت براى تو وصف كرده اند بنگرى،

از آنچه در دنياست دل مى كنى،

هر چند شگفتى آور و زيبا باشد،

و از خواهش هاى نفسانى و خوشى هاى زندگانى و منظره هاى آراسته و زيباى آن كناره مى گيرى.

و اگر فكرت را به درختان بهشتى مشغول دارى كه شاخه هايشان همواره به هم مى خورند،

و ريشه هاى آن در توده هاى مشك پنهان، و در ساحل جويباران بهشت قرار گرفته آبيارى مى گردند،

و خوشه هايى از لؤلؤ آب دار به شاخه هاى كوچك و بزرگ درختان آويخته،

و ميوه هاى گوناگونى كه از درون غلاف ها و پوشش ها سر بيرون كرده اند،

سرگردان و حيرت زده مى گردى: شاخه هاى پر ميوه بهشت كه بدون زحمتى خم شده در دسترس قرار گيرند، تا چيننده آن هر گاه كه خواهد بر چيند.
مهمانداران بهشت گرد ساكنان آن و پيرامون كاخ هايشان در گردشند

و آنان را با عسلهاى پاكيزه و شراب هاى گوارا پذيرايى كنند.

آنها كسانى هستند كه همواره از كرامت الهى بهره مند

تا آنگاه كه در سراى ثابت خويش فرود آيند

و از نقل و انتقال سفرها آسوده گردند.

اى شنونده اگر دل خود را به منظره هاى زيبايى كه در بهشت به آن مى رسى مشغول دارى،

روح تو با اشتياق فراوان به آن سامان پرواز خواهد كرد،

و از اين مجلس من با شتاب به همسايگى اهل قبور خواهى شتافت.

خداوند با لطف خود من و شما را از كسانى قرار دهد كه با دل و جان براى رسيدن به جايگاه نيكان تلاش مى كنند.

.

خطبه 165

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 

(در سال 34 هجرى مردم در اطراف امام جمع شده و از عثمان شكايت كردند و از او خواستند كه با عثمان صحبت كند تا از اشتباهات خود دست بردارد).

 

علی از زبان علی (هشدار دادن به عثمان)

همانا مردم پشت سر من هستند

و مرا ميان تو و خودشان ميانجى قرار داده اند،

به خدا نمى دانم با تو چه بگويم چيزى را نمى دانم كه تو ندانى،

تو را به چيزى راهنمايى نمى كنم كه نشناسى،

تو مى دانى آنچه ما مى دانيم.

ما به چيزى پيشى نگرفته ايم كه تو را آگاه سازيم،

و چيزى در پنهانى نيافته ايم كه آن را به تو ابلاغ كنيم.

ديدى چنانكه ما ديدم،

شنيدى چنانكه ما شنيديم،

با رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بودى چنانكه ما بوديم.

پسر ابو قحافه (ابا بكر) و پسر خطّاب، در عمل به حق، از تو بهتر نبودند،

تو به رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در خويشاوندى از آن دو نزديك ترى،

و داماد او شدى كه آنان نشدند.

پس خدا را، خدا را، پروا كن

سوگند به خدا،

تو كور نيستى تا بينايت كنند،

نادان نيستى تا تو را تعليم دهند،

راه ها روشن است، و نشانه هاى دين برپاست.

 

ویژگی های حاکم و رهبر

 

پس بدان كه برترين بندگان خدا در پيشگاه او رهبر عادل است

كه خود هدايت شده و ديگران را هدايت مى كند،

سنّت شناخته شده را بر پا دارد،

و بدعت ناشناخته را بميراند.

سنّت ها روشن و نشانه هايش آشكار است،

بدعت ها آشكار و نشانه هاى آن بر پاست،

و بدترين مردم نزد خدا، رهبر ستمگرى است كه خود گمراه و مايه گمراهى ديگران است،

كه سنّت پذيرفته را بميراند،

و بدعت ترك شده را زنده گرداند.

من از پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم شنيدم كه گفت: «روز قيامت رهبر ستمگر را بياورند كه نه ياورى دارد و نه كسى از او پوزش خواهى مى كند، پس او را در آتش جهنم افكنند، و در آن چنان مى چرخد كه سنگ آسياب، تا به قعر دوزخ رسيده به زنجير كشيده شود».

من تو را به خدا سوگند مى دهم كه امام كشته شده اين امّت مباشى،

چرا كه پيش از اين گفته مى شد: «در ميان اين امّت، امامى به قتل خواهد رسيد كه در كشتار تا روز قيامت گشوده خواهد شد و كارهاى امّت اسلامى با آن مشتبه شود، و فتنه و فساد در ميانشان گسترش يابد، تا آنجا كه حق را از باطل نمى شناسند، و به سختى در آن فتنه ها غوطه ور مى گردند».

براى مروان چونان حيوان به غارت گرفته مباش

كه تو را هر جا خواست براند،

آن هم پس از ساليانى كه از عمر تو گذشته و تجربه اى كه به دست آورده اى.

(عثمان گفت «با مردم صحبت كن كه مرا مهلت دهند تا از عهده ستمى كه به آنان رفته بر آيم»).

امام عليه السلام فرمود: آنچه در مدينه است به مهلت نياز ندارد،

و آنچه مربوط به بيرون مدينه باشد تا رسيدن فرمانت مهلت دارند.

.

خطبه 164

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 خدا شناسى

سپاس خداوندى را سزاست كه آفريننده بندگان،

و گستراننده زمين،

و جارى كننده آب در زمين هاى پست،

و روياننده گياه در كوه ها و تپه هاى بلند مى باشد،

نه اوّل او را آغازى و نه ازلى بودن او را پايانى است،

آغاز هر چيزى و جاويدان است،

و پايدار و ماندگار بدون مدّت و زمان است.

پيشانى بندگان برابر عظمت او به خاك افتاده،

و لب ها در اعتراف به يگانگى او در حركتند.

به هنگام آفرينش، براى هر پديده اى حد و مرزى قرار داد،

تا براى وجود بى نهايت او همانندى نباشد.

گمان ها خدا را به اندازه ها و حركت ها و اندام ها و ابزارها  نمى توانند اندازه گيرى نمايند.

نمى تواند گفت: خدا از كى بود و تا كى خواهد بود.

وجود آشكارى است كه نمى توان پرسيد: از چيست و حقيقت پنهانى است كه نمى توان پرسيد در كجاست.

نه جسم است كه او را نهايتى باشد،

و نه پوشيده اى كه چيزى او را در بر گرفته باشد،

به موجودات آنقدر نزديك نيست كه به آنها چسبيده،

و آنقدر دور نيست كه جدا و بريده باشد.

بر خداوند، خيره نگريستن بندگان،

و بازگشتن لفظى به زبان آنان،

نزديك شدن به تپه اى،

گام بر داشتن در تاريكى شب،

يا راه رفتن در مهتاب كه نور مى افشاند،

و درخشش خورشيدى كه پس از ماه طلوع مى كند،

و با طلوع و غروبش، و آمدن شب و روز، چرخ زمان مى گردد

و تاريخ ورق مى خورد، هيچ كدام پنهان نيست.

خدا پيش از هر نهايت و مدت، و فراتر از هر گونه حساب و شمارش است،

خدا والاتر از آنچه مى باشد كه عقل هاى عاجز تشبيه كنندگان تصوّر مى كند.

والاتر از صفات پديده ها و اندازه ها و قطرهاست كه براى موجودات مادّى پندارند،

و جايگاه هايى كه براى آن در نظر مى گيرند،

زيرا حد و مرز و اندازه، شايسته پديده هاست و به غير خدا تعلّق دارد.

 

 وصف خلقت

پديده ها را از موادّى ازلى و ابدى نيافريد،

بلكه آنها را از نيستى به هستى آورد،

و براى هر پديده اى حد و مرزى تعيين فرمود،

و آنها را به نيكوترين صورت زيبا، صورتگرى كرد،

چيزى از فرمان او سر پيچى نمى كند،

و خدا از اطاعت چيزى سود نمى برد.

علم او به مردگانى كه رفتند چونان آگاهى او به زندگانى است كه هستند،

و علم او به آسمان هاى بالا چونان علم او به زمين هاى زيرين است.

 

شگفتى آفرينش انسان

اى انسان!

اى آفريده راست قامت،

اى پديده نگهدارى شده در تاريكى هاى رحم هاى مادران،

و قرار داده شده در پرده هاى تو در تو.

آغاز آفرينش تو از گل و لاى بود،

و سپس در جايگاه آرامى نهاده شدى تا زمانى مشخّص و سر آمدى تعيين شده،

و آنگاه كه در شكم مادرت حركت مى كردى،

نه دعوتى را مى توانستى پاسخ دهى،

و نه صدايى را مى شنيدى.

سپس تو را از قرار گاهت بيرون كردند

و به خانه اى آوردند كه آن را نديده بودى

و راههاى سودش را نمى توانستى.

پس چه كسى تو را در مكيدن شير، ازسینه مادر هدايت كرد

و به هنگام نياز جايگاه هاى طلب كردن و خواستن را به تو شناساند؟

هرگز، آن كس كه در توصيف پديده اى با شكل و اندازه و ابزار مشخّص درمانده باشد،

بدون ترديد از وصف پر وردگارش ناتوان تر،

و از شناخت خدا با حدّ و مرز پديده ها دورتر است.

.

خطبه 163

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

سقیفه و ماجرای خلافت

در سال 37 هجرى در صفّين، شخصى از طايفه بنى اسد پرسيد: چگونه شما را از مقام امامت كه سزاوارتر از همه بوديد كنار زدند؟ فرمود:

اى برادر بنى اسدى تو مردى پريشان و مضطربى كه نابجا پرسش مى كنى،

ليكن تو را حق خويشاوندى است،

و حقّى كه در پرسيدن دارى و بى گمان طالب دانستنى.

پس بدان كه:

آن ظلم و خود كامگى كه نسبت به خلافت بر ما تحميل شد،

در حالى كه ما را نسب برتر و پيوند خويشاوندى با رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم استوارتر بود،

جز خودخواهى و انحصار طلبى چيز ديگرى نبود كه:

گروهى بخيلانه به كرسى خلافت چسبيدند،

و گروهى سخاوتمندانه از آن دست كشيدند،

داور خداست، و بازگشت همه ما به روز قيامت است.

 

شكوه از ستم هاى معاويه

(در اينجا شعر امرء القيس را خواند كه:) «واگذار داستان تاراج آن غارتگران را، و به ياد آور داستان شگفت دزديدن اسب سوارى را».

بيا و داستان پسر ابو سفيان را به ياد آور،

كه روزگار مرا به خنده آورد از آن پس كه مرا گرياند.

سوگند به خدا!

كه جاى شگفتى نيست،

كار از بس عجيب است كه شگفتى را مى زدايد

و كجى و انحراف مى افزايد.

مردم كوشيدند نور خدا را در داخل چراغ آن خاموش سازند،

جوشش زلال حقيقت را از سر چشمه آن ببندند،

چرا كه ميان من و خود، آب را وبا آلود كردند.

اگر محنت آزمايش از ما و اين مردم برداشته شود،

آنان را به راهى مى برم كه سراسر حق است،

و اگر به گونه ديگرى انجامد: (با حسرت خوردن بر آنها جان خويش را مگذار، كه خداوند بر آنچه مى كنند آگاه است).

.

خطبه 162

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 وصف پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و اهل بيت عليهم السّلام

خداوند پيامبرش را با نورى درخشان،

و برهانى آشكار، و راهى روشن،

و كتابى هدايتگر بر انگيخت.

خانواده او نيكوترين خانواده،

و درخت وجودش از بهترين درختان است

كه شاخه هاى آن راست و ميوه هاى آن سر به زير و در دسترس همگان است،

زادگاه او مكه،

و هجرت او به مدينه پاك و پاكيزه است،

كه در آنجا نام او بلند شد

و دعوتش به همه جا رسيد.

 

قرآن

خدا او را با برهانى كامل و كافى (قرآن)

و پندهاى شفا بخش،

و دعوتى جبران كننده فرستاد.

 

کافران 

با فرستادن پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم شريعت هاى ناشناخته را شناساند،

و ريشه بدعت هاى راه يافته در اديان آسمانى را قطع كرد،

و احكام و مقرّرات الهى را بيان فرمود.

پس هر كس جز اسلام دينى را انتخاب كند

به يقين شقاوت او ثابت،

و پيوند او با خدا قطع،

و سقوطش سهمگين خواهد بود،

و سر انجامش رنج و اندوهى بى پايان

و شكنجه اى پردرد مى باشد.

بر خدا توكّل مى كنم، توكّلى كه بازگشت به سوى او باشد، و از او راه مى جويم، راهى كه به بهشت رسد و به آنجا كه خواست اوست بينجامد.

 

 سفارش به تقوا و عبرت از گذشتگان

بندگان خدا شما را به ترسيدن از خدا و فرمانبردارى او سفارش مى كنم

كه نجات فردا و مايه رهايى جاويدان است.

خدا آنگونه كه سزاوار بود شما را ترسانيد،

و چنانكه شايسته بود اميدوارتان كرد،

 

دنیا

 

و دنيا و بى اعتبارى آن و نابود شدنى بودن و دگرگونى آن را براى شما تعريف كرد.

پس از آنچه در دنيا شما را به شگفتى وامى دارد روى گردانيد،

زيرا كه مدت كوتاهى در آن اقامت داريد،

دنيا به خشم خدا نزديكترين و از خشنودى خدا دورترين جايگاه است.

پس اى بندگان خدا!

از غم و اندوه و سرگرمى هاى دنيا چشم برگيريد

زيرا شما به جدايى و دگرگونيهاى امور دنيايى يقين داريد،

و چونان دوست مهربانى كه نصيحت گر و كوشا براى نجات رفيقش تلاش كند، خويشتن را از دنيا دور نگهداريد.

و از آنچه بر گذشتگان شما رفت عبرت گيريد،

كه چگونه، بند بند اعضاى بدنشان از هم گسست،

چشم و گوششان نابود شد،

شرف و شكوهشان از خاطره ها محو گرديد،

و همه ناز و نعمت ها و رفاه ها و خوشى ها پايان گرفت،

كه نزديكى فرزندان به دورى و از دست دادنشان،

و همدمى همسران، به جدايى تبديل شد،

ديگر نه به هم مى نازند،

و نه فرزندانى مى آورند،

و نه يكديگر را ديدار مى كنند،

و نه در كنار هم زندگى مى كنند.

پس اى بندگان خدا!

بپرهيزيد، چونان پرهيز كسى كه به نفس خود چيره،

و بر شهوات خود پيروز،

و با عقل خود به درستى مى نگرد،

زيرا كه جريان انسان آشكار، پرچم بر افراشته، جادّه هموار، و راه، روشن و راست است.

.

خطبه 161

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 

(در شهر كوفه در سال 37 هجرى به هنگام حركت دادن مردم بسوى صفّين و جنگ با شاميان ايراد كرد).

 

 خدا شناسى

فرمان خدا قضاى حتمى و حكمت،

و خشنودى او مايه امنيّت و رحمت است،

از روى علم، حكم مى كند

و با حلم و بردبارى مى بخشايد.

خدايا!

سپاس تو راست بر آنچه مى گيرى، و عطا مى فرمايى،

و شفا مى دهى يا مبتلا مى سازى،

سپاسى كه تو را رضايت بخش ترين، محبوب ترين، و ممتازترين باشد،

سپاسى كه آفريدگانت را سرشار سازد،

و تا آنجا كه تو بخواهى تداوم يابد،

سپاسى كه از تو پوشيده نباشد،

و از رسيدن به پيشگاهت باز نماند،

سپاسى كه شمارش آن پايان نپذيرد،

و تداوم آن از بين نرود.

خدايا!

حقيقت بزرگى تو را نمى دانيم،

جز آن كه مى دانيم كه تو زنده اى و احتياج به غير ندارى،

خواب سنگين يا سبك تو را نمى ربايد،

هيچ انديشه اى به تو نرسد

و هيچ ديده اى تو را ننگرد،

اما ديده ها را تو مى نگرى،

و اعمال انسانها را شماره فرمايى،

و قدم ها و موى پيشانى ها (زمام امور همه) به دست تو است.

خدايا!

آنچه را كه از آفرينش تو مى نگريم،

و از قدرت تو به شگفت مى آييم

و بدان بزرگى قدرت تو را مى ستاييم،

بسى ناچيزتر است در برابر آنچه كه از ما پنهان،

و چشم هاى ما از ديدن آنها ناتوان،

و عقلهاى ما از درك آنها عاجز است،

و پرده هاى غيب ميان ما و آنها گسترده مى باشد.

 

 راههاى خدا شناسى

پس آن كس كه دل را از همه چيز تهى سازد،

و فكرش را به كار گيرد تا بداند كه:

چگونه عرش قدرت خود را برقرار ساخته اى؟

و پديده را چگونه آفريده اى؟

و چگونه آسمان ها و كرات فضايى را در هوا آويخته اى؟

و زمين را چگونه بر روى امواج آب گسترده اى؟

نگاهش حسرت زده، و عقلش مات و سرگردان، و شنواييش آشفته، و انديشه اش حيران مى ماند.

 

حقیقت توکل

به گمان خود ادّعا دارد كه به خدا اميدوار است

به خداى بزرگ سوگند كه دروغ مى گويد،

چه مى شود او را كه اميدوارى در كردارش پيدا نيست.

پس هر كس به خدا اميدوار باشد بايد، اميد او در كردارش آشكار شود،

هر اميدوارى جز اميد به خداى تعالى ناخالص است،

و هر ترسى جز ترس از خدا نادرست است.

گروهى در كارهاى بزرگ به خدا اميد بسته

و در كارهاى كوچك به بندگان خدا روى مى آورند،

پس حق بنده را ادا مى كنند

و حق خدا را بر زمين مى گذارند،

چرا در حق خداى متعال كوتاهى مى شود و كمتر از حق بندگان رعايت مى گردد.؟

آيا مى ترسى در اميدى كه به خدا دارى دروغگو باشى؟

يا او را در خور اميد بستن نمى پندارى؟

اميدوار دروغين اگر از بنده خدا ترسناك باشد، حق او را چنان رعايت كند كه حق پروردگار خود را آنگونه رعايت نمى كند،

پس ترس خود را از بندگان آماده،

و ترس از خداوند را وعده اى انجام نشدنى مى شمارد.

و اينگونه است كسى كه دنيا در ديده اش بزرگ جلوه كند،

و ارزش و اعتبار دنيا در دلش فراوان گردد،

كه دنيا را بر خدا مقدّم شمارد،

و جز دنيا به چيز ديگرى نپردازد

و بنده دنيا گردد.

 

نبوت (سيرى در زندگانى پيامبران عليه السّلام براى انتخاب الگوهاى ساده زيستى)

براى تو كافى است كه راه و رسم زندگى پيامبر اسلام (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) را اطاعت نمايى،

تا راهنمايى خوبى براى تو در شناخت بدى ها و عيب هاى دنيا و رسوايى ها و زشتى هاى آن باشد،

چه اينكه دنيا از هر سو بر پيامبر (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) باز داشته

و براى غير او گسترانده شد،

ازسینه دنيا شير نخورد،

و از زيورهاى آن فاصله گرفت.

اگر مى خواهى دومى را، موسى عليه السّلام و زندگى او را تعريف كنم،

آنجا كه مى گويد: «پروردگارا هر چه به من از نيكى عطا كنى نيازمندم»

به خدا سوگند، موسى عليه السّلام جز قرص نانى كه گرسنگى را بر طرف سازد چيز ديگرى نخواست،

زيرا موسى عليه السّلام از سبزيجات زمين مى خورد،

تا آنجا كه بر اثر لاغرى و آب شدن گوشت بدن، سبزى گياه از پشت پرده ى شكم او آشكار بود.

و اگر مى خواهى: سومى را، حضرت داوود عليه السّلام صاحب نى هاى نوازنده، و خواننده بهشتيان را الگوى خويش سازى،

كه با هنر دستان خود از ليف خرما زنبيل مى بافت،

و از همنشينان خود مى پرسيد چه كسى از شما اين زنبيل را مى فروشد

و با بهاى آن به خوردن نان جوى قناعت مى كرد.

و اگر خواهى از عيسى بن مريم عليه السّلام بگويم،

كه سنگ را بالش خود قرار مى داد،

لباس پشمى خشن به تن مى كرد،

و نان خشك مى خورد،

نان خورش او گرسنگى،

و چراغش در شب ماه،

و پناهگاه زمستان او شرق و غرب زمين بود،

ميوه و گل او سبزيجاتى بود كه زمين براى چهارپايان مى روياند،

زنى نداشت كه او را فريفته خود سازد،

فرزندى نداشت تا او را غمگين سازد،

مالى نداشت تا او را سرگرم كند،

و آز و طمعى نداشت تا او را خوار و ذليل نمايد،

مركب سوارى او دو پايش،

و خدمتگزار وى، دستهايش بود.

 

 

 راه و رسم زندگى پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از زبان حضرت علی 

پس به پيامبر پاكيزه و پاكت اقتدا كن،

كه راه و رسم او الگويى است براى الگو طلبان،

و مايه فخر و بزرگى است براى كسى كه خواهان بزرگوارى باشد،

و محبوب ترين بنده نزد خدا كسى است كه از پيامبرش پيروى كند،

و گام بر جايگاه قدم او نهد.

پيامبر (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) از دنيا چندان نخورد كه دهان را پر كند،

و به دنيا با گوشه چشم نگريست،

دو پهلويش از تمام مردم فرو رفته تر،

و شكمش از همه خالى تر بود،

دنيا را به او نشان دادند اما نپذيرفت،

و چون دانست خدا چيزى را دشمن مى دارد آن را دشمن داشت،

و چيزى را كه خدا خوار شمرده، آن را خوار انگاشت،

و چيزى را كه خدا كوچك شمرده كوچك و ناچيز مى دانست.

اگر در ما نباشد جز آن كه آنچه را خدا و پيامبرش دشمن مى دارند، دوست بداريم،

يا آنچه را خدا و پيامبرش كوچك شمارند، بزرگ بداريم،

براى نشان دادن دشمنى ما با خدا، و سر پيچى از فرمان هاى او كافى بود.

 

و همانا پيامبر «كه درود خدا بر او باد» بر روى زمين مى نشست و غذا مى خورد،

و چون برده، ساده مى نشست،

و با دست خود كفش خود را وصله مى زد،

و جامه خود را با دست خود مى دوخت،

و بر الاغ برهنه مى نشست،

و ديگرى را پشت سر خويش سوار مى كرد.

پرده اى بر در خانه او آويخته بود كه نقش و تصويرها در آن بود،

به يكى از همسرانش فرمود، اين پرده را از برابر چشمان من دور كن

كه هر گاه نگاهم به آن مى افتد به ياد دنيا و زينت هاى آن مى افتم.

 

پيامبر (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) با دل از دنيا روى گرداند،

و يادش را از جان خود ريشه كن كرد،

و همواره دوست داشت تا جاذبه هاى دنيا از ديدگانش پنهان ماند،

و از آن لباس زيبايى تهيّه نكند

و آن را قرارگاه دائمى خود نداند،

و اميد ماندن در دنيا نداشته باشد،

پس ياد دنيا را از جان خويش بيرون كرد،

و دل از دنيا بر كند،

و چشم از دنيا پوشاند.

و چنين است كسى كه چيزى را دشمن دارد،

خوش ندارد به آن بنگرد،

يا نام آن نزد او بر زبان آورده شود.

 

در زندگانى رسول خدا (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) براى تو نشانه هايى است كه تو را به زشتى ها و عيب هاى دنيا راهنمايى كند،

زيرا پيامبر (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) با نزديكان خود گرسنه به سر مى برد،

و با آن كه مقام و منزلت بزرگى داشت، زينتهاى دنيا از ديده او دور ماند.

 

پس تفكّر كننده اى بايد با عقل خويش به درستى انديشه كند كه: آيا خدا محمد (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) را به داشتن اين صفتها اكرام فرمود يا او را خوار كرد؟

اگر بگويد: خوار كرد، دروغ گفته و بهتانى بزرگ زده است،

و اگر بگويد: او را اكرام كرد، پس بداند، خدا كسى را خوار شمرد كه دنيا را براى او گستراند

و از نزديك ترين مردم به خودش دور نگهداشت.

 

پس پيروى كننده بايد از پيامبر (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) پيروى كند،

و به دنبال او راه رود،

و قدم بر جاى قدم او بگذارد،

و گر نه از هلاكت ايمن نمى باشد،

كه همانا خداوند، محمد (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) را نشانه قيامت، و مژده دهنده بهشت، و ترساننده از كيفر جهنم قرار داد.
او با شكمى گرسنه از دنيا رفت

و با سلامت جسم و جان وارد آخرت شد،

و كاخ هاى مجلّل نساخت (سنگى بر سنگى نگذاشت) تا جهان را ترك گفت،

و دعوت پروردگارش را پذيرفت.

وه !

چه بزرگ است منّتى كه خدا با بعثت پيامبر (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) بر ما نهاده،

و چنين نعمت بزرگى به ما عطا فرموده،

رهبر پيشتازى كه بايد او را پيروى كنيم

و پيشوايى كه بايد راه او را تداوم بخشيم.

 

علی از زبان علی

به خدا سوگند!

آنقدر اين پيراهن پشمين را وصله زدم كه از پينه كننده آن شرمسارم.

يكى به من گفت: «آيا آن را دور نمى افكنى»؟

گفتم: از من دور شو،

صبحگاهان رهروان شب ستايش مى شوند.

.

خطبه 160

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

علی از زبان علی (وصف كشور دارى خويش)

با شما به نيكويى زندگى كردم،

و به قدر توان از هر سو نگهبانى شما دادم،

و از بندهاى بردگى و ذلّت شما را نجات داده،

و از حلقه هاى ستم رهايى بخشيدم،

تا سپاسگزارى فراوان من برابر نيكى اندك شما باشد،

و چشم پوشى از زشتى هاى بسيار شما كه به چشم ديدم و با بدن لمس كردم.

.

خطبه 159

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 

 پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از زبان حضرت علی

خداوند پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را هنگامى فرستاد كه؛

پيامبران حضور نداشتند،

و امّت ها در خواب غفلت بودند،

و رشته هاى دوستى و انسانيّت از هم گسسته بود.

پس پيامبر (صلّى اللّه عليه و آله) به ميان خلق آمد

در حالى كه كتاب هاى پيامبران پيشين را تصديق كرد،

 

قرآن

 

و با «نورى» هدايتگر انسانها شد كه همه بايد از آن اطاعت نمايند،

و آن، نور قرآن كريم است.

از قرآن بخواهيد تا سخن گويد،

كه هرگز سخن نمى گويد،

امّا من شما را از معارف آن خبر مى دهم،

بدانيد كه در قرآن علم آينده،

و حديث روزگاران گذشته است،

شفا دهنده دردهاى شما،

و سامان دهنده امور فردى و اجتماعى شما است.

 

ویژگی حکومت ستمگر (خبر از آينده دردناك بنى اميّه)

پس از تسلّط فرزندان اميّه، خانه اى در شهر يا خيمه اى در بيابان باقى نمى ماند

جز آن كه ستمگران بنى اميّه، اندوه و غم را بدانجا مى كشانند،

و بلا و كينه توزى را در همه جا مطرح مى كنند.

پس در آن روز براى مردم نه عذر خواهى در آسمان و نه ياورى در زمين باقى خواهد ماند،

زيرا نا اهلان را به زمامدارى برگزيده ايد،

و زمامدارى را به جايگاه دروغينى قرار داده ايد.

امّا به زودى خداوند از ستمگران بنى اميّه انتقام مى گيرد،

خوردنى را به خوردنى، و نوشيدنى را به نوشيدنى،

خوردنى تلخ تر از گياه «علقم»،

و نوشيدنى تلخ و جانگدازتر از شيره درخت «صبر».

خداوند از درون ترس و وحشت، و از بيرون، شمشير را بر آنها مسلّط خواهد كرد

كه آنان مركب هاى عصيان و نافرمانى و شتران بار كش گناهانند.

من پياپى سوگند مى خورم كه؛

پس از من بنى اميّه خلافت را چونان خلط سينه بيرون مى اندازند،

و پس از آن ديگر، تا شب و روز از پى هم در گردش است مزه حكومت را براى بار ديگر نخواهند چشيد.

.

خطبه 158

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

وصف خداوند

ستايش خداوندى را سزاست كه حمد را كليد ياد خويش، و سبب فزونى فضل و رحمت خود، و راهنماى نعمت ها و عظمتش قرار داده است.

 

تقوی و خودسازی

بندگان خدا! روزگار بر آيندگان چنان مى گذرد كه بر گذشتگان گذشت،

آنچه گذشت باز نمى گردد،

و آنچه هست جاويدان نخواهد ماند،

پايان كارش با آغاز آن يكى است،

ماجراها و رويدادهاى آن همانند يكديگرند،

و نشانه هاى آن آشكار است.

گويا پايان زندگى و قيامت، شما را فرا مى خواند،

چونان خواندن ساربان، شتر بچه را.

پس آن كس كه جز به حساب نفس خويش پردازد، خود را در تاريكى ها سرگردان، و در هلاكت افكنده است.

شيطان ها مهارش را گرفته و به سركشى و طغيان مى كشانند،

و رفتار زشت او را در ديده اش زيبا مى نمايانند.

پس بدانيد كه بهشت پايان راه پيشتازان

و آتش جهنّم، سرانجام كسانى است كه سستى مى ورزند.

 

اى بندگان خدا!

بدانيد كه تقوا، دژى محكم و شكست ناپذير است،

اما هرزگى و گناه، خانه اى در حال فرو ريختن و خوار كننده است كه از ساكنان خود دفاع نخواهد كرد،

و كسى كه بدان پناه برد در امان نيست.

آگاه باشيد با پرهيزگارى، ريشه هاى گناهان را مى توان بريد،

و با يقين مى توان به برترين جايگاه معنوى، دسترسى پيدا كرد.

اى بندگان خدا!

خدا را، خدا را، در حق نفس خويش كه از همه چيز نزد شما گرامى تر و دوست داشتنى تر است، پروا كنيد.

همانا خدا، راه حق را براى شما آشكار كرده

و  جاده هاى آن را روشن نگاه داشت،

پس يا شقاوت دامنگير يا رستگارى جاويدان در انتظار شماست.

 

وصف دنیا و آخرت

 

پس در اين دنياى نابود شدنى براى زندگى جاويدان آخرت، توشه برگيريد،

كه شما را به زاد و توشه راهنمايى كردند،

و به كوچ كردن از دنيا فرمان دادند،

و شما را براى پيمودن راه قيامت بر انگيختند.

همانا شما چونان كاروانى هستيد كه در جايى به انتظار مانده و نمى دانند در چه زمانى آنان را فرمان حركت مى دهند.

 

آگاه باشيد!

با دنيا چه مى كند كسى كه براى آخرت آفريده شده است؟

و با اموال دنيا چه كار دارد آن كس كه به زودى همه اموال او را مرگ مى ربايد؟

و تنها كيفر حسابرسى آن بر عهده انسان باقى خواهد ماند.

 

بندگان خدا!

خيرى را كه خدا وعده داد رها كردنى نمى باشد،

و شرّى را كه از آن نهى فرمود دوست داشتنى نيست

 

بندگان خدا!

 از روزى بترسيد كه اعمال و رفتار انسان وارسى مى شود،

روزى كه پر از تشويش و اضطراب است و كودكان در آن روز پير مى گردند.

اى بندگان خدا!

بدانيد كه از شما نگاهبانانى بر شما گماشته اند،

و ديدبان هايى از پيكرتان برگزيده

و حافظان راستگويى كه اعمال شما را حفظ مى كنند

و شماره نفسهاى شما را مى شمارند،

نه تاريكى شب شما را از آنان مى پوشاند،

و نه درى محكم شما را از آنها پنهان مى سازد.

فردا به امروز نزديك است،

و امروز با آنچه در آن است مى گذرد،

و فردا مى آيد و بدان مى رسد،

گويى هر يك از شما در دل زمين به خانه مخصوص خود رسيده و در گودالى كه كنده اند آرميده ايد،

وه ! كه چه خانه تنهايى و چه منزل وحشتناكى و چه سيه چال غربتى.

 

معاد

گويى هم اكنون بر صور اسرافيل دميدند،

و قيامت فرارسيده،

و براى قضاوت و حسابرسى قيامت بيرون شده ايد.

پندارهاى باطل دور گرديده،

بهانه ها از ميان برخاسته،

و حقيقت ها براى شما آشكار شده

و شما را به آنجا كه لازم بود كشانده اند.

پس از عبرت ها پند گيريد،

و از دگرگونى روزگار عبرت پذيريد،

و از هشدار دهندگان بهرمند گرديد.

.

خطبه۱۵۷

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(براى مردم بصره پس از پيروزى در جنگ جمل در سال 36 هجرى ايراد فرمود).

 

در برخورد با فتنه ها و شبهات

مردم بصره در پيدايش فتنه ها هر كس كه مى تواند خود را به اطاعت پروردگار عزيز و برتر، مشغول دارد چنان كند،

اگر از من پيروى كنيد، به خواست خدا شما را به راه بهشت خواهم برد،

هر چند سخت و دشوار و پر از تلخى ها باشد.

 

اما عائشه!

پس افكار و خيالات زنانه بر او چيره شد،

و كينه ها در سينه اش چون كوره آهنگرى شعله ور گرديد،

اگر از او مى خواستند آنچه را كه بر ضد من انجام داد نسبت به ديگرى روا دارد سرباز مى زد،

به هر حال احترام نخست او برقرار است

و حسابرسى اعمال او با خداى بزرگ است.

 

خودسازی (ره آورد ايمان، علم، دنیا و آخرت)

ايمان روشن ترين راه ها و نورانى ترين چراغ هاست،

با ايمان مى توان به اعمال صالح راه برد،

و با اعمال نيكو به ايمان مى توان دسترسى پيدا كرد،

با ايمان، علم و دانش آبادان است،

و با آگاهى لازم، انسان را از مرگ مى هراسد،

و با مرگ دنيا پايان مى پذيرد،

و با دنيا، توشه آخرت فراهم مى شود.

 

معاد و قیامت

و با قيامت بهشت نزديك مى شود،

و جهنّم براى بدكاران آشكار مى گردد،

و مردم جز قيامت قرار گاهى ندارند،

و شتابان به سوى ميدان مسابقه مى روند تا به منزلگاه آخرين رسند.

گويا مى نگرم، همه از قبرها خارج شده به سوى منزلگاه هاى آخرين در حركتند،

هر خانه اى در بهشت به شخصى تعلق دارد،

كه نه ديگرى را مى پذيرند و نه از آنجا به جاى ديگر انتقال مى يابند.

 

امر به معروف و نهی از منکر

همانا «امر به معروف» و «نهى از منكر» دو صفت از اوصاف پروردگارند كه نه اجل را نزديك مى كند و نه روزى را كاهش مى دهد.

 

قرآن

بر شما باد عمل كردن به قرآن،

كه ريسمان محكم الهى، و نور آشكار و درمانى سودمند است،

كه تشنگى را فرونشاند،

نگهدارنده كسى است كه به آن تمسّك جويد

و نجات دهنده آن كس است كه به آن چنگ آويزد،

كجى ندارد تا راست شود،

و گرايش به باطل ندارد تا از آن باز گردانده شود،

و تكرار و شنيدن پياپى آيات، كهنه اش نمى سازد،

و گوش از شنيدن آن خسته نمى شود.

كسى كه با قرآن سخن بگويد راست گفته

و هر كس بدان عمل كند پيشتاز است.

 

علی از زبان علی (آینده امت اسلامی)

(در اينجا مردى بلند شد و گفت: اى امير المؤمنين ما را از فتنه آگاه كن، آيا نسبت به فتنه، از پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم سؤالى نفرموده اى پاسخ داد):

آنگاه كه خداوند آيه 1 و 2 سوره عنكبوت را نازل كرد كه: (آيا مردم خيال مى كنند چون كه گفتند ايمان آورديم، بدون آزمايش رها مى شوند) دانستم كه تا پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در ميان ماست آزمايش نمى گرديم.

پرسيدم اى رسول خدا اين فتنه و آزمايش كدام است كه خدا شما را بدان آگاهى داده است؟

فرمود: «اى على پس از من امّت اسلامى به فتنه و آزمون دچار مى گردند»

گفتم:  اى رسول خدا مگر جز اين است كه در روز «احد» كه گروهى از مسلمانان به شهادت رسيدند و شهادت نصيب من نشد و سخت بر من گران آمد، تو به من فرمودى: اى على مژده باد تو را كه شهادت در پى تو خواهد آمد.

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به من فرمود: «همانا اين بشارت تحقّق مى پذيرد، در آن هنگام صبر تو چگونه است»؟

گفتم اى رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم چنين موردى جاى صبر و شكيبايى نيست بلكه جاى مژده شنيدن و شكر گزارى است.

و پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود:

«اى على همانا اين مردم به زودى با اموالشان دچار فتنه و آزمايش مى شوند،

و در ديندارى بر خدا منّت مى گذارند،

با اين حال انتظار رحمت او را دارند،

و از قدرت و خشم خدا، خود را ايمن مى پندارند.

حرام خدا را با شبهات دروغين، و هوسهاى غفلت زا، حلال مى كنند،

«شراب» را به بهانه اينكه «آب انگور» است

و رشوه را كه «هديه» است

و ربا را كه «نوعى معامله» است حلال مى شمارند».

گفتم اى رسول خدا: در آن زمان مردم را در چه پايه اى بدانم آيا در پايه ارتداد يا فتنه و آزمايش؟ پاسخ فرمود: «در پايه اى از فتنه و آزمايش».

.

خطبه 156

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 وصف پروردگار

ستايش خداوندى را سزاست كه تمامى صفت ها از بيان حقيقت، ذاتش در مانده،

و بزرگى او عقل ها را طرد كرده است،

چنانكه راهى براى رسيدن به نهايت ملكوتش نيابد.

او خداى حق و آشكار، سزاوارتر و آشكارتر از آن است كه ديده ها مى نگرند.

عقل ها نمى توانند براى او حدّى تعيين كنند، تا همانندى داشته باشد،

و انديشه ها و اوهام نمى توانند براى او اندازه اى مشخّص كنند تا در شكل و صورتى پنداشته شود.

پديده ها را بى آن كه نمونه اى موجود باشد

يا با مشاورى مشورت نمايد،

و يا از قدرتى كمك و مدد بگيرد آفريد،

پس با فرمان او خلقت آن به كمال رسيد،

و اطاعت پروردگار را پذيرفت

و پاسخ مثبت داد

و به خدمت شتافت،

و گردن به فرمان او نهاد و سرپيچى نكرد.

 

 شگفتى هاى خلقت خفّاش

از زيبايى هاى صنعت پروردگارى، و شگفتى هاى آفرينش او، همان اسرار پيچيده حكيمانه در آفريدن خفّاشان است.

روشنى روز كه همه چيز را مى گشايد چشمانشان را مى بندد،

و تاريكى شب كه هر چيز را به خواب فرو مى برد، چشمان آنها را باز مى كند،

چگونه چشمان خفّاش كم بين است كه نتواند از نور آفتاب درخشنده روشنى گيرد.

نورى كه با آن راه هاى زندگى خود را بيابد،

و در پرتو آشكار خورشيد خود را به جاهايى رساند كه مى خواهد.

روشنى آفتاب خفّاش را از رفتن در تراكم نورهاى تابنده اش باز مى دارد،

و در خلوتگاه هاى تاريك پنهان مى سازد،

كه از حركت در نور درخشان ناتوان است.

پس خفّاش در روز پلك ها را بر سياهى ديده ها اندازد،

و شب را چونان چراغى بر مى گزيند،

كه در پرتو تاريكى آن روزى خود را جستجو مى كند،

و سياهى شب ديده هاى او را نمى بندد،

و به خاطر تاريكى زياد، از حركت و تلاش باز نمى ماند.

آنگاه كه خورشيد پرده از رخ بيفكند،

و سپيده صبحگاهان بدمد،

و لانه تنگ سوسمارها از روشنى آن روشن گردد،

شب پره، پلك ها را بر هم نهد،

و بر آنچه در تاريكى شب به دست آورده قناعت كند.

 

پاك و منزّه است خدايى كه شب را براى خفّاشان چونان روز روشن و مايه به دست آوردن روزى قرار داد،

و روز را چونان شب تار مايه آرامش و استراحت آنها انتخاب فرمود.

و بالهايى از گوشت براى پرواز، آنها آفريد،

تا به هنگام نياز به پرواز، از آن استفاده كنند،

اين بال ها، چونان لاله هاى گوشند بى پر و رگ هاى اصلى،

اما جاى رگ ها و نشانه هاى آن را به خوبى مشاهده خواهى كرد.

براى شب پره ها دو بال قرار داد،

نه آنقدر نازك كه در هم بشكند،

و نه چندان محكم كه سنگينى كند.

پرواز مى كنند در حالى كه فرزندانشان به آنها چسبيده و به مادر پناه برده اند،

اگر فرود آيند با مادر فرود مى آيند،

و اگر بالا روند با مادر اوج مى گيرند،

از مادرانشان جدا نمى شوند تا آن هنگام كه اندام جوجه نيرومند و بالها قدرت پرواز كردن پيدا كند،

و بداند كه راه زندگى كردن كدام است و مصالح خويش را بشناسد.

پس پاك و منزّه است پديد آورنده هر چيزى كه بدون هيچ الگويى باقى مانده از ديگرى، همه چيز را آفريد.

.

خطبه 155

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 

پیامبر صلی الله علیه و آله از زبان امام علی

عاقل با چشم دل سرانجام كار را مى نگرد،

و پستى و بلندى آن را تشخيص مى دهد،

دعوت كننده حق، (پيامبر صلّى اللّه عليه و آله) دعوت خويش را به پايان رسانيد،

و  رهبر امّت به سرپرستى قيام كرد،

پس دعوت كننده حق را پاسخ دهيد و از رهبرتان اطاعت كنيد.

 

فتنه ها و شبهه ها

 

گروهى در درياى فتنه ها فرو رفته،

بدعت را پذيرفته،

و سنّت هاى پسنديده را ترك كردند،

مؤمنان كنارگيرى كرده و گمراهان و دروغگويان به سخن آمدند.

 

جایگاه امامت و اهل بیت علیهم السلام

مردم!

ما اهل بيت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم چونان پيراهن تن او،

و ياران راستين او،

و خزانه داران علوم و معارف وحى،

و درهاى ورود به آن معارف، مى باشيم،

كه جز از در، هيچ كس به خانه ها وارد نخواهد شد،

و هر كس از غير در وارد شود، دزد ناميده مى شود.

مردم در باره اهل بيت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آيات كريمه قرآن نازل شد،

آنان گنجينه هاى علوم خداوند رحمانند،

اگر سخن گويند، راست گويند،

و اگر سكوت كنند بر آنان پيشى نجويند.

 

 شرایط حاکم و امام

پس باید امام و راهنمای مردم به مردم راست بگوید،

و راه خرد پیماید

و از فرزندان آخرت باشد

که از آنجا آمده و بدانجا خواهد رفت.

پس آن كه با چشم دل بنگرد،

و با ديده درون كار كند،

آغاز كارش آن است كه بينديشد:

آيا عمل او به سود او است يا زيان او.

اگر به سود است ادامه دهد،

و اگر زيانبار است توقف كند،

زيرا عمل كننده بدون آگاهى چون رونده اى است كه بيراهه مى رود،

پس هر چه شتاب كند از هدفش دورتر مى ماند.

و عمل كننده از روى آگاهى، چون رونده اى بر راه راست است،

پس بيننده بايد به درستى بنگرد آيا رونده راه مستقيم است يا واپس گرا.

 

 خودسازی  (تأثير جسم و روح در يكديگر)

و بدان كه هر ظاهرى باطنى متناسب با خود دارد،

آنچه ظاهرش پاكيزه، باطن آن نيز پاك و پاكيزه است،

و آنچه ظاهرش پليد، باطن آن نيز پليد است،

و پيامبر راستگو (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) فرمود: همانا خداوند بنده اى را دوست دارد امّا كردار او را دشمن، و كردار بنده اى را دوست مى دارد امّا شخص او را ناخوش.

آگاه باش!

هر عملى رويشى دارد،

و هر روينده اى از آب بى نياز نيست،

و آب ها نيز گوناگون مى باشند.

پس هر درختى كه آبيارى اش به اندازه و نيكو باشد شاخ و برگش نيكو و ميوه اش شيرين است.

و آنچه آبيارى اش پاكيزه نباشد درختش عيب دار و ميوه اش تلخ است.

.

خطبه 154

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

خودسازی (وصف دنیازدگان و غافلان)

چند روز از طرف خدا به گمراه، مهلت داده شد،

و او با غافلان و بى خبران در راه هلاكت قدم مى نهد،

و تمام روزها را با گناهكاران سپرى مى كند،

بى آن كه از راهى برود تا به حق رسد

و يا پيشوايى برگزيند كه راهنماى او باشد.

و تا آن زمان كه خداوند كيفر گناهان را مى نمايد،

و آنان را از پرده غفلت بيرون مى آورد،

به استقبال چيزى مى روند كه بدان پشت كرده بودند (يعنى آخرت)،

و پشت مى كنند بدانچه روى آورده بودند (يعنى دنيا)،

پس نه از آنچه آرزو مى كردند و بدان رسيدند سودى بردند،

و نه از آنچه حاجت خويش بدان روا كردند بهره اى به دست آوردند،

من، شما و خود را از اين گونه غفلت زدگى مى ترسانم.

 

 درمان غفلت زدگى ها

هر كس بايد از كار خويش بهره گيرد،

و انسان بينا كسى است كه به درستى شنيد و انديشه كرد،

پس به درستى نگريست و آگاه شد،

و از عبرت ها پند گرفت،

سپس راه روشنى را پيمود،

و از افتادن در پرتگاه ها، و گم شدن در كوره راهها، دورى كرد،

و كوشيد تا عدالت را پاس دارد

و براى گمراهان جاى اعتراض باقى نگذارد،

كه در حق سختگيرى كند،

يا در سخن حق تحريف روا دارد،

يا در گفتن سخن راست بترسد.

 

پس بهوش باش اى شنونده

و از خواب غفلت بيدار شو،

و از شتاب خود كم كن،

و در آنچه از زبان پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بر تو رسيده انديشه كن،

كه ناچار به انجام آن مى باشى

و راه فرارى وجود ندارد،

و با كسى كه رهنمودهاى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را به كار نمى بندد

و به جانب ديگرى تمايل دارد

مخالفت كن و او را با آنچه براى خود پسنديده رها كن.

فخر فروشى را واگذار،

و از مركب تكبّر فرود آى.

به ياد قبر باش كه گذرگاه تو به سوى عالم آخرت است،

كه همانگونه به ديگران پاداش دادى به تو پاداش مى دهند،

و آن گونه كه كاشتى، درو مى كنى،

آنچه امروز، پيش مى فرستى، فردا بر آن وارد مى شوى،

پس براى خود در سراى آخرت جايى آماده كن، و چيزى پيش فرست.

اى شنونده هشدار، هشدار،

اى غفلت زده بكوش، بكوش

«هيچ كس جز خداى آگاه تو را با خبر نمى سازد».

 

 صفات ناپسند و نابود كننده

از واجبات قطعى خدا در قرآن حكيم كه بر آن پاداش و كيفر مى دهد،

و به خاطر آن خشنود شده يا خشم مى گيرد،

اين است كه اگر انسان يكى از صفات ناپسند را داشته و بدون توبه خدا را ملاقات كند، هر چند خود را به زحمت اندازد، يا عملش را خالص گرداند فايده اى نخواهد داشت.

و آن صفات ناپسند اينكه:

شريكى براى خداوند در عبادات واجب برگزيند،

يا خشم خويش را با كشتن بى گناهى فرونشاند،

يا بر بى گناهى به خاطر كارى كه ديگرى انجام داده عيب جويى كند،

يا به خاطر حاجتى كه به مردم دارد بدعتى در دين خدا بگذارد،

يا با مردم به دو چهره ملاقات كند،

و يا در ميان آنان با دو زبان سخن بگويد.

در آنچه گفتم نيك بينديش كه هر مثال را همانند فراوان است.

 

همانا تمام حيوانات در تلاش پر كردن شكمند،

و درندگان در پى تجاوز كردن به ديگران،

و زنان بى ايمان تمام همّتشان آرايش زندگى و فساد انگيزى در آن است،

امّا مؤمنان فروتنند،

همانا مؤمنان مهربانند،

همانا مؤمنان از آينده ترسانند.

.

خطبه153

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(نوشته اند كه اين سخنرانى را در روزهاى اوّل خلافت در سال 35 هجرى در مدينه ايراد فرمود)

 

 خداشناسى (شناخت صفات خدا)

ستايش خداوندى را كه با آفرينش بندگان، بر هستى خود راهنمايى فرمود،

و آفرينش پديده هاى نو، بر ازلى بودن او گواه است،

و شباهت داشتن مخلوقات به يكديگر دليل است كه او همتايى ندارد،

حواس بشرى ذات او را درك نمى كند،

و پوشش ها او را پنهان نمى سازد،

زيرا سازنده و ساخته شده، فراگيرنده و فرا گرفته، پروردگار و پرورده، يكسان نيستند.

يگانه است نه از روى عدد،

آفريننده است نه با حركت و تحمّل رنج،

شنواست بدون وسيله شنوايى،

و بيناست بى آن كه چشم گشايد و بر هم نهد،

در همه جا حاضر است نه آن كه با چيزى تماس گيرد،

و از همه چيز جداست، نه اينكه فاصله بين او و موجودات باشد،

آشكار است نه با مشاهده چشم،

پنهان است نه به خاطر كوچكى و ظرافت،

از موجودات جداست كه بر آنها چيره و تواناست،

و هر چيزى جز او برابرش خاضع و بازگشت آن به سوى خداست.

آن كه خدا را وصف كند، محدودش كرده،

و آن كه محدودش كند، او را به شمارش آورده،

و آن كه خدا را به شمارش آورد، ازليّت او را باطل كرده است،

و كسى كه بگويد: خدا چگونه است او را توصيف كرده،

و هر كه بگويد: خدا كجاست مكان براى او قائل شده است.
خدا عالم بود آنگاه كه معلومى وجود نداشت،

پرورنده بود آنگاه كه پديده اى نبود،

و توانا بود آنگاه كه توانايى نبود.

 

 وصف امامان دوازده گانه 

همانا طلوع كننده اى آشكار شد،

و درخشنده اى درخشيد

و آشكار شونده اى آشكار گرديد،

و آن كه از جادّه حق منحرف شد به راه راست بازگشت،

خداوند گروهى را به گروهى تبديل،

و روزى را برابر روزى قرار داد،

و ما چونان مانده در خشكسالان كه در انتظار بارانند، انتظار چنين روزى را مى كشيديم.

همانا امامان دين، از طرف خدا، تدبير كنندگان امور مردم،

و كارگزاران آگاه بندگانند،

كسى به بهشت نمى رود جز آن كه آنان را شناخته، و آنان او را بشناسند،

و كسى در جهنّم سرنگون نگردد جز آن كه منكر آنان باشد و امامان دين هم وى را نپذيرند.

 

 ويژگى هاى اسلام

همانا خداى متعال شما را به اسلام اختصاص داد و براى اسلام برگزيد،

زيرا اسلام نامى از سلامت است،

و فراهم كننده كرامت جامعه مى باشد،

راه روشن آن را خدا برگزيد،

و حجّت هاى آن را روشن گردانيد.

اسلام ظاهرش علم، و باطنش حكمت است،

نو آورى هاى آن پايان نگيرد و شگفتى هايش تمام نمى شود.

در اسلام بركات و خيرات چونان سرزمين هاى پر گياه در اوّل بهاران فراوان است،

و چراغهاى روشنى بخش تاريكى ها فراوان دارد،

كه در نيكى ها جز با كليدهاى اسلام باز نشود،

و تاريكى ها را جز با چراغ هاى آن روشنايى نمى توان بخشيد،

مرزهايش محفوظ،

و چراگاه هايش را خود نگهبان است،

هر درمان خواهى را درمان، و هر بى نيازى طلبى را كافى است.

.

خطبه 152

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 

خداشناسی 

خداى را مى ستايم،

و در راندن شيطان، و دور ساختن و نجات پيدا كردن از دام ها و فريب هاى آن، از خدا يارى مى طلبم

و گواهى مى دهم كه جز خداى يگانه معبودى نيست.

 

پیامبر صلی الله علیه و آله از زبان امام علی

 

و شهادت مى دهم كه حضرت محمّد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بنده و فرستاده برگزيده و انتخاب شده او است،

كه در فضل و برترى، همتايى ندارد و هرگز فقدان او جبران نگردد.

 

دوران جاهلیت

شهرهايى به وجود او روشن گشت،

پس از آن كه گمراهى وحشتناكى همه جا را فرا گرفته بود،

و جهل و نادانى بر انديشه ها غالب و قساوت و سنگدلى بر دلها مسلط بود،

و مردم حرام را حلال مى شمردند،

و دانشمندان را تحقير مى كردند،

و جداى از دين الهى زندگى كرده

و در حال كفر و بى دينى جان مى سپردند.

 

ماهیت فتنه ها و شبهات 

شما اى عرب ها، هدف تيرهاى بلا هستيد كه نزديك است.

از مستى هاى نعمت بپرهيزيد،

و از سختى هاى عذاب الهى بترسيد و بگريزيد،

و در فتنه هاى در هم پيچيده،

به هنگام پيدايش نوزاد فتنه ها و آشكار شدن باطن آنها،

و برقرار شدن قطب و مدار آسياى آن، با آگاهى قدم برداريد.

فتنه هايى كه از رهگذرهاى ناپيدا آشكار گردد،

و به زشتى و رسوايى گرايد،

آغازش چون دوران جوانى پر قدرت و زيبا،

و آثارش چون آثار باقى مانده بر سنگ هاى سخت زشت و ديرپاست،

كه ستمكاران آن را با عهدى كه با يكديگر دارند، به ارث مى برند،

نخستین آنان پيشواى آخرين، و آخرين گمراهان، اقتدا كننده به اوّلين مى باشند.

آنان در به دست آوردن دنياى پست بر هم سبقت مى گيرند،

و چونان سگ هاى گرسنه، اين مردار را از دست يكديگر مى ربايند.

طولى نمى كشد كه پيرو از رهبر، و رهبر از پيرو، بيزارى مى جويد،

و با بغض و كينه از هم جدا مى شوند،

و به هنگام ملاقات، همديگر را نفرين مى كنند.

 

 خبر از آينده خونين عرب

 

سپس فتنه اى سر برآورد كه سخت لرزاننده،

در هم كوبنده و نابود كننده است،

كه قلب هايى پس از استوارى مى لغزند،

و مردانى پس از درستى و سلامت، گمراه مى گردند،

و افكار و انديشه ها به هنگام هجوم اين فتنه ها پراكنده،

و عقايد پس از آشكار شدنشان به شك و ترديد دچار مى گردد.

آن كس كه به مقابله با فتنه ها برخيزد كمرش را مى شكند،

و كسى كه در فرو نشاندن آن تلاش مى كند، او را در هم مى كوبد.

در اين ميان فتنه جويان چونان گورخران، يكديگر را گاز مى گيرند،

و رشته هاى سعادت و آيين محكم شده شان لرزان مى گردد،

و حقيقت امر پنهان مى ماند.

حكمت و دانش كاهش مى يابد،

ستمگران به سخن مى آيند،

و بيابان نشين ها را در هم مى كوبند،

و با سينه مركب هاى ستم، آنها را خرد مى نمايند.

تك روان در غبار آن فتنه ها نابود مى گردند،

و سواران با قدرت در آن به هلاكت مى رسند.

فتنه ها با تلخى خواسته ها وارد مى شود،

و خون هاى تازه را مى دوشد،

نشانه هاى دين را خراب،

و يقين را از بين مى برد.

فتنه هايى كه افراد زيرك از آن بگريزند،

و افراد پليد در تدبير آن بكوشند.

آن فتنه ها پر رعد و برق و پر زحمت است،

در آن پيوندهاى خويشاوندى قطع شده، و از اسلام جدا مى گردند،

فتنه ها چنان ويرانگرند كه تندرست ها بيمار، و مسكن گزيدگان كوچ مى كنند.

در آن ميان كشته اى است كه خونش به رايگان ريخته،

و افراد ترسويى كه طالب امانند،

با سوگندها آنان را فريب مى دهند، و با تظاهر به ايمان آنها را گمراه مى كنند.

 

 رهنمودها در مقابله با فتنه ها

پس سعى كنيد كه شما پرچم فتنه ها و نشانه هاى بدعت ها نباشيد،

و آنچه را كه پيوند امت اسلامى بدان استوار،

و پايه هاى طاعت بر آن پايدار است،

بر خود لازم شماريد،

و بر خدا، ستمديده وارد شويد نه ستمگر.

و از گرفتار شدن به دام هاى شيطان،

و قرار گرفتن در وادى دشمنى ها بپرهيزيد،

و لقمه هاى حرام به شكم خود راه ندهيد.

شما برابر ديدگان خداوندى قرار داريد كه گناهان را حرام كرد و راه اطاعت و بندگى را آسان فرمود.

.

خطبه 151

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 

 آينده بشريّت و ظهور امام مهدى (عج)

به راههاى چپ و راست رفتند،

و راه ضلالت و گمراهى پيمودند،

و راه روشن هدايت را گذاشتند.

پس در باره آنچه كه بايد باشد شتاب نكنيد،

و آنچه را كه در آينده بايد بيايد دير مشماريد،

چه بسا كسى براى رسيدن به چيزى شتاب مى كند امّا وقتى به آن رسيد دوست دارد كه اى كاش آن را نمى ديد،

و چه نزديك است امروز ما به فردايى كه سپيده آن آشكار شد.

اى مردم!

اينك ما در آستانه تحقّق وعده هاى داده شده،

و نزديكى طلوع آن چيزهايى كه بر شما پوشيده و ابهام آميز است، قرار داريم.

 

 ره آورد حكومت امام مهدى (عج)

بدانيد آن كس از ما (حضرت مهدى «عج») كه فتنه هاى آينده را دريابد،

با چراغى روشنگر در آن گام مى نهد،

و بر همان سيره و روش پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و  امامان عليهم السّلام رفتار مى كند

تا گره ها را بگشايد،

بردگان و ملّت هاى اسير را آزاد سازد،

جمعيّت هاى گمراه و ستمگر را پراكنده

و حق جويان پراكنده را جمع آورى مى كند.

حضرت مهدى (عج) سال هاى طولانى در پنهانى از مردم به سر مى برد

آن چنان كه اثر شناسان، اثر قدمش را نمى شناسند،

گر چه در يافتن اثر و نشانه ها تلاش فراوان كنند.

سپس گروهى براى درهم كوبيدن فتنه ها آماده مى گردند،

و چونان شمشيرها صيقل مى خورند،

ديده هاشان با قرآن روشنايى گيرد،

و در گوش هاشان تفسير قرآن طنين افكند،

و در صبحگاهان و شامگاهان جامهاى حكمت سر مى كشند.

 

 سرنوشت امّت اسلامى پس از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله

روزگار آنان به طول انجاميد تا رسوايى آنها به نهايت رسيد،

و خود را سزاوار بلاى زمانه گرداندند،

و چون پايان مدّت آنها نزديك شد، گروهى در فتنه ها آسودند

و گروهى دست به حمله و پيكار با فسادگران زدند

و با شكيبايى كه داشتند بر خدا منّت ننهادند،

و جان دادن در راه خدا را بزرگ نشمردند.

تا آنجا كه اراده الهى به پايان دوران جاهليّت موافق شد،

شمشيرها در راه خدا كشيدند،

و بينش هاى خود را بر شمشير نشاندند،

و طاعت پروردگار خود را پذيرفتند،

و فرمان پند دهنده خود را شنيدند،

و در پيروزى و سربلندى زيستند.

 

تا آن كه خدا، پيامبرش را نزد خود برد،

(افسوس) كه گروهى به گذشته جاهلى خود بازگشتند،

و با پيمودن راه هاى گوناگون به گمراهى رسيدند،

و به دوستان منحرف خود پيوستند

و از دوستى با مؤمنان بريدند كه به آن امر شده بودند،

و بنيان اسلامى را تغيير داده در جاى ديگرى بنا نهادند.

آنان كانون هر خطا و گناه،

و پناهگاه هر فتنه جو شدند

كه سرانجام در سرگردانى فرو رفته،

و در غفلت و مستى به روش و آيين فرعونيان در آمدند،

يا از همه بريده و دل به دنيا بستند،

و يا پيوند خود را با دين گسستند.

.

خطبه 150

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 

(در سال 40 هجرى در بيستم رمضان قبل از شهادت فرمود).

 

ياد مرگ

اى مردم هر كس از مرگ بگريزد، به هنگام فرار آن را خواهد ديد،

اجل سر آمد زندگى، و فرار از مرگ رسيدن به آن است.

چه روزگارانى كه در پى گشودن راز نهفته اش بودم

اما خواست خداوند جز پنهان ماندن آن نبود،

هيهات كه اين علمى پنهان است.

 

علی از زبان علی ( وصيّت هاى امام على عليه السّلام)

امّا وصيّت من نسبت به خدا،

آن كه چيزى را شريك خدا قرار ندهيد،

و نسبت به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم اين است كه،

سنّت و شريعت او را ضايع نكنيد.

اين دو ستون محكم را بر پا داريد

و اين دو چراغ را فروزان نگهداريد

و تا آن زمان كه از حق منحرف نشده ايد، سرزنشى نخواهيد داشت،

كه براى هر كس به اندازه توانايى او وظيفه اى تعيين گرديده،

و نسبت به افراد جاهل و نادان تخفيف داده شده است

زيرا كه: پروردگار رحيم، و دين استوار، و پيشوا آگاه است.

من ديروز رهبر شما بودم و امروز مايه پند و عبرت شما هستم، 

و فردا از شما جدا خواهم شد، خدا شما و مرا بيامرزد.

اگر از اين ضربت و در اين لغزشگاه نجات يابم، كه حرفى نيست،

امّا اگر گام ها بلغزد و از اين جهان بروم،

ما نيز چون ديگران در سايه شاخسار درختان، مسير وزش باد و باران، و زير سايه ابرهاى متراكم آسمان پراكنده مى شويم، و آثارمان در روى زمين نابود خواهد شد.

من از همسايگان شما بودم، كه چند روزى در كنار شما زيستم،

و به زودى از من جز جسدى بى روح و ساكن پس از آن همه تلاش، و خاموش پس از آن همه گفتار، باقى نخواهد ماند.

پس بايد سكوت من، و بى حركتی دست و پا و چشم ها و اندام من، مايه پند و اندرز شما گردد،

كه از هر منطق رسايى و از هر سخن مؤثّرى عبرت انگيزتر است.

وداع و خداحافظى من با شما چونان جدايى كسى است كه آماده ملاقات پروردگار است،

فردا ارزش ايّام زندگى مرا خواهيد ديد،

و راز درونم را خواهيد دانست.

پس از آن كه جاى مرا خالى ديديد و ديگرى بر جاى من نشست، مرا خواهيد شناخت.

.

خطبه 149

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

روانشناسى طلحه و زبير (در شورش بصره)

هر كدام از طلحه و زبير، اميدوار است كه حكومت را به دست آورد،

و ديده به آن دوخته

و رفيق خود را به حساب نمى آورد.

آن دو، نه رشته اى الهى را چنگ زدند و نه با وسيله اى به خدا روى آوردند.

هر كدام با كينه رفيق خود را بر دوش مى كشد،

كه به زودى پرده از روى آن كنار خواهد رفت.

به خدا سوگند!

اگر به آنچه مى خواهند برسند، اين جان آن را مى گيرد و آن، اين را از پاى در مى آورد.

هم اكنون گروهى سركش و نافرمان به پا خاسته اند (ناكثين)

پس خدا جويان حسابگر كجايند؟

سنّت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بر ايشان بيان گرديد

و اخبار امروز را به آنان گفته اند،

در حالى كه براى هر گمراهى علّتى و براى هر عهد شكنى بهانه اى وجود دارد.

سوگند به خدا!

من آن كس نيستم كه صداى گريه، و بر سر و سينه زدن براى مرده، و نداى فرشته مرگ را بشنود و عبرت نگيرد.

.

خطبه148

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 فلسفه بعثت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم:

خداوند حضرت محمّد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را به حق برانگيخت تا بندگان خود را از پرستش دروغين بت ها رهايى بخشيده به پرستش خود راهنمايى كند،

و آنان را از پيروى شيطان نجات داده به اطاعت خود كشاند،

قرآن

با قرآنى كه معنى آن را آشكار كرد

و اساسش را استوار فرمود،

تا بندگان عظمت و بزرگى خدا را بدانند كه نمى دانستند،

و به پروردگار، اعتراف كنند

پس از انكارهاى طولانى اعتراف كردند،

و او را پس از آن كه نسبت به خدا آشنايى نداشتند به درستى بشناسند.

پس خداى سبحان در كتاب خود بى آن كه او را بنگرند خود را به بندگان شناساند،

و قدرت خود را به همه نماياند،

و از قهر خود ترساند،

و اينكه چگونه با كيفرها ملّتى را كه بايد نابود كند از ميان برداشت

و آنان را چگونه با داس انتقام درو كرد.

 

خبر از آينده تأسّف بار اسلام و مسلمين

همانا پس از من در روزگارى بر شما فراخواهد رسيد كه چيزى پنهان تر از حق، و آشكارتر از باطل، و فراوان تر از دروغ به خدا و پيامبرش نباشد.

قرآن
و نزد مردم آن زمان كالايى زيانمندتر از قرآن نيست اگر آن را درست بخوانند و تفسير كنند،

و متاعى پرسودتر از قرآن يافت نمى شود آنگاه كه آن را تحريف كنند و معانى دلخواه خود را رواج دهند.

در شهرها چيزى ناشناخته تر از معروف، و شناخته تر از منكر نيست،

حاملان قرآن، آن را واگذاشته و حافظان قرآن، آن را فراموش مى كنند،

پس در آن روز قرآن و پيروانش از ميان مردم رانده و مهجور مى گردند،

و هر دو غريبانه در يك راه ناشناخته سرگردانند، و پناهگاهى ميان مردم ندارند.

پس قرآن و پيروانش در ميان مردمند اما گويا حضور ندارند،

با مردمند ولى از آنها بريده اند،

زيرا گمراهى و هدايت هرگز هماهنگ نشوند گر چه كنار يكديگر قرار گيرند.

مردم در آن روز، در جدايى و تفرقه هم داستان، و در اتّحاد و يگانگى پراكنده اند،

گويى آنان پيشواى قرآن بوده و قرآن پيشواى آنان نيست،

پس از قرآن جز نامى  نزدشان باقى نماند،

و آنان جز خطى را از قرآن نشناسند.

و در گذشته نيكوكاران را كيفر داده، و سخن راست آنان را بر خدا دروغ پنداشتند، و كار نيكشان را پاداش بد دادند.

 

مرگ

و همانا آنان كه پيش از شما زندگى مى كردند، به خاطر آرزوهاى دراز، و پنهان بودن زمان اجل ها، نابود گرديدند،

تا ناگهان مرگ وعده داده شده بر سرشان فرود آمد،

مرگى كه عذرها را نپذيرد،

و درهاى باز توبه را ببندد،

و حوادث سخت و مجازات هاى پس از مردن را به همراه آورد.

 

خودسازی (پندهاى حكيمانه)

اى مردم!

هر كس از خدا خير خواهى طلبد، توفيق يابد،

و آن كس كه سخنان خدا را راهنماى خود قرار دهد به راست ترين راه، هدايت خواهد شد،

پس همانا همسايه خدا در أمان، و دشمن خدا ترسان است.

آن كس كه عظمت خدا را مى شناسد سزاوار نيست خود را بزرگ جلوه دهد،

پس بلندى ارزش كسانى كه بزرگى پروردگار را مى دانند در اين است كه برابر او فروتنى كنند،

و سلامت آنان كه مى دانند قدرت خدا چه اندازه مى باشد در اين است كه برابر فرمانش تسليم باشند.

پس، از حقّ نگريزيد چونان گريز انسان تندرست از فرد «گر» گرفته،

يا انسان سالم از بيمار،

و بدانيد كه هيچ گاه حق را نخواهيد شناخت جز آن كه ترك كننده آن را بشناسيد

هرگز به پيمان قرآن وفادار نخواهيد بود مگر آن كه پيمان شكنان را بشناسيد،

و هرگز به قرآن چنگ نمى زنيد مگر آن كه رها كننده آن را شناسايى كنيد.
  

 ويژگى هاى اهل بيت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله (امامان دوازده گانه)

پس رستگارى را از اهل آن جستجو كنيد،

كه اهل بيت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم رمز حيات دانش، و راز مرگ جهل و نادانى هستند،

آنان كه حكمتشان شما را از دانش آنان،

و سكوتشان از منطق آنان،

و ظاهرشان از باطنشان، اطلاع مى دهد.

نه با دين خدا مخالفتى دارند،

و نه در آن اختلاف مى كنند، 

دين در ميان آنان گواهى صادق، و ساكتى سخنگوست.

.

خطبه147

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(عمر با اميرالمؤمنين على (عليه السّلام) مشورت كرد كه آيا در جنگ ايران شركت كند، امام پاسخ داد)

 

علل پيروزى اسلام و مسلمين

پيروزى و شكست اسلام، به فراوانى و كمى طرفداران آن نبود،
اسلام دين خداست كه آن را پيروز ساخت،
و سپاه اوست كه آن را آماده و يارى فرمود،
و رسيد تا آنجا كه بايد برسد،
در هر جا كه لازم بود طلوع كرد،
و ما بر وعده پروردگار خود اميدواريم كه او به وعده خود وفا مى كند، و سپاه خود را يارى خواهد كرد.

 

ویژگی حاکم

جايگاه رهبر چونان ريسمانى محكم است كه مهره ها را متّحد ساخته به هم پيوند مى دهد.
اگر اين رشته از هم بگلسد، مهره ها پراكنده و هر كدام به سويى خواهند افتاد و سپس هرگز جمع آورى نخواهند شد.
عرب امروز گر چه از نظر تعداد اندك، امّا با نعمت اسلام فراوانند،
و با اتّحاد و هماهنگى عزيز و قدرتمندند.
چونان محور آسياب، جامعه را به گردش در آور،
و با كمك مردم، جنگ را اداره كن،
زيرا اگر تو از اين سرزمين بيرون شوى، مخالفان عرب از هر سو تو را رها كرده و پيمان مى شكنند،
چنانكه حفظ مرزهاى داخل كه پشت سر مى گذارى مهم تر از آن باشد كه در پيش روى خواهى داشت.

جهاد (واقع بينى در مشاوره نظامى)

همانا، عجم اگر تو را در نبرد بنگرند، گويند اين ريشه عرب است اگر آن را بريديد آسوده مى گرديد،
و همين فكر سبب فشار و تهاجمات پياپى آنان مى شود و طمع ايشان در تو بيشتر گردد.
اينكه گفتى آنان به راه افتاده اند تا با مسلمانان پيكار كنند، ناخشنودى خدا از تو بيشتر،
و خدا در دگرگون ساختن آنچه كه دوست ندارند تواناتر است.
امّا آنچه از فراوانى دشمن گفتى، ما در جنگ هاى گذشته با فراوانى سرباز نمى جنگيديم، بلكه با يارى و كمك خدا مبارزه مى كرديم.

.

خطبه146

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 

 دنيا شناسى

اى مردم!

شما در اين دنيا هدف تيرهاى مرگ هستيد،

كه در هر جرعه اى، اندوهى گلوگير، و در هر لقمه اى استخوان شكسته اى قرار دارد.

در دنيا به نعمتى نمى رسيد جز با از دست دادن نعمتى ديگر،

و روزى از عمر سالخورده اى نمى گذرد مگر به ويرانى يك روز از مهلتى كه دارد،

و بر خوردنى او چيزى افزوده نمى شود مگر به نابود شدن روزى تعيين شده،

و اثرى از او زنده نمى شود مگر به نابودى اثر ديگر،

و چيزى براى او تازه و نو نمى شود مگر به كهنه شدن چيز ديگر،

و چيز جديدى از او نمى رويد مگر به درو شدن چيزى ديگر.

 

اهل البیت(علیهم السلام)

 

ريشه هايى رفتند كه ما شاخه هاى آن مى باشيم،

چگونه شاخه ها بدون ريشه ها برقرار مى مانند.

 

 نكوهش از بدعت ها (اسلام)

هيچ بدعتى در دين ايجاد نمى شود مگر آن كه سنّتى ترك گردد،

پس از بدعت ها بپرهيزيد،

و با راه راست و جادّه آشكار حق باشيد.

نيكوترين كارها سنّتى است كه ساليانى بر آن گذشته و درستى آن ثابت شده باشد،

و بدترين كارها آنچه كه تازه پيدا شده و آينده آن روشن نيست.

.

خطبه 145

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 

 فلسفه بعثت پيامبران

خداوند پيامبران را بر انگيخت

و وحى را به آنان اختصاص داد،

و پيامبران را حجّت خود بر بندگان قرار داد،

تا استدلالى يا جاى عذرى براى كسى باقى نماند،

پس پيامبران انسان ها را، با زبان راستگويى به راه حق فراخواندند.

 

خداشناسی

آگاه باشيد!

كه خداوند از درون بندگان پرده بر مى گيرد،

نه آن كه بر اسرار پوشيده آنان آگاه نيست،

و بر آنچه در سينه ها نهفته دارند بى خبر است،

بلكه خواست آنان را آزمايش كند،

تا كدام يك، اعمال نيكو انجام مى دهد،

و پاداش برابر نيكوكارى و كيفر مكافات در خور بدى ها باشد.

 

 ويژگى هاى امامان دوازده گانه

كجا هستند كسانى كه پنداشتند دانايان علم قرآن آنان مى باشند نه ما كه اين ادّعا را بر أساس دروغ و ستمكارى بر ضدّ ما روا داشتند،

خدا ما اهل بيت پيامبر عليهم السّلام را بالا آورد و آنان را پست و خوار كرد،

به ما عطا فرمود و آنها را محروم ساخت،

ما را در حريم نعمت هاى خويش داخل و آنان را خارج كرد،

كه راه هدايت را با راهنمايى ما مى پويند، و روشنى دل هاى كور را از ما مى جويند.

همانا امامان (دوازده گانه) همه از قريش بوده كه درخت آن را در خاندان بنى هاشم كاشته اند،

مقام ولايت و امامت در خور ديگران نيست،

و ديگر مدعيّان زمامدارى،  شايستگى آن را ندارند.

 

 گمراهان و تعامل با دنیا و آخرت ( خبر از ستمكارى عبد الملك مروان)

گمراهان، دنياى زودگذر را برگزيدند،

و آخرت جاويدان را رها كردند.

چشمه زلال را گذاشتند و از آب تيره و ناگوار نوشيدند.

گويا فاسق آنها را مى نگرم كه با منكر و زشتى ها يار است (عبد الملك مروان)

و با آن انس گرفته و همنشين مى گردد

تا آن كه موى سرش در گناهان سفيد گشته

و خلق و خوى او رنگ گناه و منكر گيرد.

در چنين حالى، كف بر لب به مردم يورش آورد،

چونان موج خروشانى كه از غرق كردن هر چيزى بى پروا باشد،

يا شعله اى كه تر و خشك را بسوزاند و همه چيز را خاكستر گرداند.

 

 اندرزهاى جاودانه (دنیاگرایان)

 

كجايند عقل هاى روشنى خواه از چراغ هدايت

و كجايند چشم هاى دوخته شده بر نشانه هاى پرهيزكارى

كجايند دل هاى به خدا پيش كش شده و در اطاعت خدا پيمان بسته.

افسوس كه دنياپرستان بر متاع پست دنيا هجوم آوردند،

و براى به دست آوردن حرام يورش آورده يكديگر را پس زدند،

نشانه بهشت و جهنّم براى آنان بر افراشته،

اما از بهشت روى گردان و با كردار زشت خود به طرف آتش روى آوردند،

پروردگارشان آنان را فراخواند امّا پشت كرده، فرار كردند،

و شيطان آنان را دعوت كرد، پذيرفته به سوى او شتابان حركت كردند.

.

خطبه 144

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 نظام آفرينش براى انسان

آگاه باشيد!

زمينى كه شما را بر پشت خود مى برد، و آسمانى كه بر شما سايه مى گستراند، فرمانبردار پروردگارند،

و بركت آن دو به شما نه از روى دلسوزى يا براى نزديك شدن به شما، و نه به اميد خيرى است كه از شما دارند،

بلكه آن دو، مأمور رساندن منافع شما بوده، اوامر خدا را اطاعت كردند،

به آنها دستور داده شد كه براى مصالح شما قيام كنند و چنين كردند.

 

 فلسفه آزمايش ها

خداوند بندگان خود را كه گناه كارند، با كمبود ميوه ها، و جلوگيرى از نزول بركات، و بستن در گنج هاى خيرات، آزمايش مى كند، براى آن كه توبه كننده اى باز گردد، و گناهكار، دل از معصيت بكند، و پند گيرنده، پند گيرد، و باز دارنده، راه نافرمانى را بر بندگان خدا ببندد.

 

فلسفه استغفار و توبه

 

و همانا خدا استغفار و آمرزش خواستن را وسيله دائمى فرو ريختن روزى،

و موجب رحمت آفريدگان قرار داد و فرمود: «از پروردگار خود آمرزش بخواهيد، كه آمرزنده است، بركات خود را از آسمان بر شما فرو مى بارد، و با بخشش اموال فراوان و فرزندان، شما را يارى مى دهد، و باغستان ها و نهرهاى پر آب در اختيار شما مى گذارد».

پس رحمت خدا بر آن كس كه به استقبال توبه رود،

و از گناهان خود پوزش طلبد،

و پيش از آن كه مرگ او فرارسد، اصلاح گردد.

 

 

 دعای امام علی (نيايش طلب باران)

بار خداوندا!

ما از خانه ها، و زير چادرها پس از شنيدن ناله حيوانات تشنه،

و گريه دلخراش كودكان گرسنه، به سوى تو بيرون آمديم،

و رحمت تو را مشتاق، و فضل و نعمت تو را اميدواريم،

و از عذاب و انتقام تو ترسناكيم.

بار خداوندا!

بارانت را بر ما ببار،

و ما را مأيوس بر مگردان

و با خشكسالى و قحطى ما را نابود مفرما،

و با اعمال زشتى كه بى خردان ما انجام داده اند ما را به عذاب خويش مبتلا مگردان.

اى مهربانترين مهربان ها بار خداوندا!

 

به سوى تو آمديم از چيزهايى شكايت كنيم كه بر تو پنهان نيست

و اين هنگامى است كه سختى هاى طاقت فرسا ما را بيچاره كرده

و خشكسالى و قحطى ما را به ستوه آورده،

و پيش آمدهاى سخت ما را ناتوان ساخته،

و فتنه هاى دشوار كارد به استخوان ما رسانده است.

بار خداوندا!

از تو مى خواهيم ما را نوميد بر مگردانى،

و با اندوه و نگرانى به خانه هايمان باز نفرستى،

و گناهانمان را به رخمان نكشى،

و اعمال زشت ما را مقياس كيفر ما قرار ندهى.

خداوندا!

باران رحمت خود را بر ما ببار،

و بركت خويش را بر ما بگستران،

و روزى و رحمتت را به ما برسان،

و ما را از بارانى سيراب فرما كه سودمند و سيراب كننده و روياننده گياهان باشد،

و آنچه خشك شده دوباره بروياند،

و آنچه مرده است زنده گرداند،

بارانى كه بسيار پر منفعت، روياننده گياهان فراوان، كه تپّه ها و كوهها را سيراب، و در درّه ها و رودخانه ها، چونان سيل جارى شود، درختان را پر برگ نمايد و نرخ گرانى را پايين آورد،

همانا تو بر هر چيز كه خواهى توانايى.

(برخى از شارحان نوشتند كه اين خطبه بخشى از خطبه 126 مى باشد).

 

شناخت جايگاه بخشش و احسان

براى كسى كه نا بجا به ناكسان نيكى كند بهره اى جز ستايش فرومايگان، تعريف سركشان و اشرار، و سخنان جاهلان بد گفتار ندارد،

و اينها نيز تا هنگامى كه به آنها بخشش مى كند ادامه دارد.

دست سخاوتمندى ندارد آن كس كه از بخشش در راه خدا بخل مى ورزد.

آن كس كه خدا او را مالى بخشيد، پس «بايد»:

به خويشاوندان خود بخشش نمايد،

و سفره مهمانى خوب بگستراند،

و اسير آزاد كند،

و رنجديده را بنوازد،

و مستمند را بهرمند كند،

و قرض وامدار را بپردازد،

و براى درك ثواب الهى، در برابر پرداخت حقوق ديگران، و مشكلاتى كه در اين راه به او مى رسد شكيبا باشد، زيرا به دست آوردن صفات ياد شده، موجب شرافت و بزرگى دنيا و درك فضائل سراى آخرت است «ان شاء الله».

.

خطبه 142

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 اى مردم!

آن كس كه از برادرش اطمينان و استقامت در دين و درستى راه و رسم را سراغ دارد، بايد به گفته مردم در باره او گوش ندهد.

آگاه باشيد!

گاهى تير انداز، تير افكند و تيرها به خطا مى رود، سخن نيز چنين است، در باره كسى چيزى مى گويند كه واقعيّت ندارد و گفتار باطل تباه شدنى است، و خدا شنوا و گواه است.

بدانيد كه ميان حق و باطل جز چهار انگشت فاصله نيست.

 

 شناخت حق و باطل:

(پرسيدند، معناى آن چيست امام عليه السّلام انگشتان خود را ميان چشم و گوش گذاشت و فرمود:) باطل آن است كه بگويى «شنيدم» و حق آن است كه بگويى «ديدم».

.

خطبه 141

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

نهی از غیبت کردن

 

شايسته است، آنان كه مرتكب گناه نشده اند و از معصيت در امان مانده اند، به گناهكاران و عاصيان رحمت آورند.

و همواره به درگاه خداوندى سپاس گزارند

تا سپاس خداوندى، آنان را از عيبجويى گناهكاران باز دارد.

پس چگونه است حال غيبت كننده اى كه زبان به غيبت برادر خود مى گشايد

و او را به سبب گرفتار شدنش در چنگ گناه سرزنش مى كند.

آيا به ياد ندارد كه خداوند گناهان او را مستور داشته،

آن هم گناهانى، كه از گناهان كسى كه زبان به غيبتش گشاده، بسى بزرگتر بوده است.

و چگونه او را به گناهى نكوهش مى كند كه خود نيز همانند آن را مرتكب مى شود.

و اگر آن گناه را، عينا، مرتكب نشده، خداوند را در مواردى كه از آن گناه عظيمتر بوده است، نافرمانى كرده است.

به خدا سوگند!

اگر گناه بزرگى مرتكب نشده ولى نافرمانى كوچكى از او سر زده است،

جرأت او در عيبجويى و غيبت مردمان گناهى بزرگتر است.

اى بنده خدا!

به عيبجويى گناهكار مشتاب، شايد خداوند او را آمرزيده باشد

و از خردك گناهى هم كه كرده اى، ايمن منشين، بسا كه تو را بدان عذاب كنند.

هر كس از شما كه به عيب ديگرى آگاه است، بايد از عيبجويى باز ايستد

 زيرا مى داند كه خود را نيز چنان عيبى هست.

بايد به سبب عيبى كه ديگران بدان مبتلا هستند و او از آن در امان مانده است، خدا را شكر گويد

و اين شكرگزارى او را از نكوهش ديگران به خود مشغول دارد.

.

خطبه 140

نهج البلاغه

.

موسسه اهل  البیت

(در سال 23 هجرى وقتى در شوراى شش نفره تنها با تأييد داماد عثمان «عبد الرحمن» به عثمان رأى دادند و حقائق مسلّم را ناديده گرفتند، فرمود).

 

علی از زبان علی

مردم هيچ كس پيش از من در پذيرش دعوت حق شتاب نداشت،

و چون من كسى در صله رحم، و بخشش فراوان تلاش نكرد،

پس به سخن من گوش فرا دهيد،

و منطق مرا در يابيد،

كه در آينده اى نه چندان دور براى تصاحب خلافت شمشيرها كشيده شده،

و عهد و پيمان ها شكسته خواهد شد،

تا آن كه بعضى از شما پيشواى گمراهان و پيرو جاهلان خواهيد شد.

.

خطبه 139

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 خبر از ظهور و سيستم حكومتى حضرت مهدى عليه السّلام

او (حضرت مهدى «عج») خواسته ها را تابع هدايت وحى مى كند،

هنگامى كه مردم هدايت را تابع هوس هاى خويش قرار مى دهند،

در حالى كه به نام تفسير، نظريّه هاى گوناگون خود را بر قرآن تحميل مى كنند،

او نظريّه ها و انديشه ها را تابع قرآن مى سازد.

در آينده آتش جنگ ميان شما افروخته مى گردد،

و چنگ و دندان نشان مى دهد،

با سینه هايى پر شير، كه مكيدن آن شيرين، امّا پايانى تلخ و زهر آگين دارد، به سوى شما مى آيد.

آگاه باشيد فردايى كه شما را از آن هيچ شناختى نيست، زمامدارى حاكميّت پيدا مى كند كه غير از خاندان حكومت هاى امروزى است.(حضرت مهدى «عجل اللّه تعالى فرجه الشريف»)

عمّال و كارگزاران حكومتها را بر اعمال بدشان كيفر خواهد داد،

زمين ميوه هاى دل خود (معادن طلا و نقره) را براى او بيرون مى ريزد،

و كليدهايش را به او مى سپارد،

او روش عادلانه در حكومت حق را به شما مى نماياند،

و كتاب خدا و سنّت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را كه تا آن روز متروك ماندند، زنده مى كند.

 

 خبر از تهاجم خونين عبد الملك مروان به كوفه 

گويى او را مى بينم كه از شام فرياد بر مى آورد،

و با پرچم هايش پيرامون كوفه را پر مى كند،

و چونان شتر خشمگين به كوفه يورش مى آورد،

زمين را با سرهاى بريده فرش مى كند،

دهانش گشاده، گام هايش را سخت و سنگين بر زمين مى كوبد

 تاخت و تاز او بى امان و پايدار و هجوم او سخت و دشوار است.

به خدا سوگند!

 شما را در اطراف زمين مى پراكند،

آنگونه كه اندكى از شما باقى خواهد ماند چونان باقى مانده سرمه در اطراف چشم.

و اين وضع خونبار تداوم يابد تا آن كه عقل از دست رفته عرب باز آيد.

 

امت اسلامی

 

پس بايد بر سنّت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم باقى مانيد كه برپاست،

و بر آثار رسالت تكيه نماييد، كه آشكار است،

به عهد نزديكى كه بسته ايد وفادار مانيد

كه يادگار پيامبر بر آن تكيه دارد،

 

شیطان

و بدانيد اين شيطان است كه راه هايش را هموار مى نمايد تا قدم بر جاى قدم هايش نهيد و راهش را پى گيريد.

.

خطبه 138

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(در باره طلحه و زبير در سال 36 هجرى در آستانه جنگ فرمود):

 

علی از زبان علی

 

بیان ماهیت طلحه و زبير

به خدا سوگند (طلحه و زبير) و پيروانشان، نه منكرى در كارهاى من سراغ دارند كه برابر آن بايستند،

و نه ميان من و خودشان راه انصاف پيمودند.

آنها حقّى را مى طلبند كه خود ترك كرده اند،

و انتقام خونى را مى خواهند كه خود ريخته اند.

اگر من در ريختن اين خون شريكشان بودم آنها نيز از آن سهمى دارند،

و اگر خودشان تنها اين خون را ريخته اند، بايد از خود انتقام بگيرند.

اولين مرحله عدالت آن كه خود را محكوم كنند.

همانا آگاهى و حقيقت بينى، با من همراه است،

نه حق را از خود پوشيده داشته ام و نه بر من پوشيده بود،

 

ماهیت اصحاب جمل

 

همانا ناكثين (اصحاب جمل) گروهى سركش و ستمگرند،

خشم و كينه، و زهر عقرب، و شبهاتى چون شب ظلمانى در دلهايشان وجود دارد.

در حالى كه حقيقت پديدار و باطل ريشه كن شده،

و زبانش از حركت بر ضد حق فرومانده است.

به خدا سوگند!

حوضى برايشان پر از آب نمايم كه تنها خود بتوانم آبش را بيرون كشم،

به گونه اى كه از آب آن سيراب برنگردند،

و پس از آن از هيچ گودالى آب ننوشند (يعنى نقشه اى براى آنان طرح كنم كه راه فرار نداشته باشند).

 

 وصف بيعت 

(شما مردم) براى بيعت كردن، به سوى من روى آورديد،

همانند مادران تازه زاييده كه به طرف بچّه هاى خود مى شتابند.

و پياپى فرياد كشيديد،

بيعت بيعت من دستان خويش فروبستم،

اما شما به اصرار آن را گشوديد،

من از دست دراز كردن، سرباز زدم، و شما دستم را كشيديد.

 

 دعای امام علی (شكوه از طلحه و زبير)

خدايا!

طلحه و زبير پيوند مرا گسستند،

بر من ستم كرده و بيعت مرا شكستند،

و مردم را براى جنگ با من شوراندند،

خدايا!

آنچه را بستند تو بگشا،

و آنچه را محكم رشته اند پايدار مفرما،

و آرزوهايى كه براى آن تلاش مى كنند بر باد ده.

من پيش از جنگ از آنها خواستم تا باز گردند،

و تا هنگام آغاز نبرد انتظارشان را مى كشيدم،

لكن آنها به نعمت پشت پا زدند و بر سينه عافيت دست رد گذاردند.

.

خطبه 137

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(آنگاه كه همه با امام بيعت كردند و عبد اللّه بن عمر، سعد بن ابى وقاص، محمّد بن مسلمه، حسّان بن ثابت، و اسامة بن زيد از بيعت سرباز زدند، امام عليه السّلام اين سخنرانى را در مدينه در سال 35 هجرى ايراد كرد).

علی از زبان علی (بيعت )

بيعت شما مردم با من بى مطالعه و ناگهانى نبود،

و كار من و شما يكسان نيست،

من شما را براى خدا مى خواهم

و شما مرا براى خود مى خواهيد.

اى مردم براى اصلاح خودتان مرا يارى كنيد.

به خدا سوگند!

كه داد ستمديده را از ظالم ستمگر بستانم،

و مهار ستمگر را بگيرم

و به آبشخور حق وارد سازم،

گر چه تمايل نداشته باشد.

.

خطبه 136

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

مشاجره اى بين امام عليه السّلام و عثمان در گرفت. مغيره پسر اخنس، كه يكى از منافقان بود به عثمان گفت من او را كفايت مى كنم، امام على عليه السّلام به مغيره فرمود:

 

علی از زبان علی(نفرین)

اى فرزند لعنت شده دم بريده، و درخت بى شاخ و برگ و ريشه، تو مرا كفايت مى كنى؟

به خدا سوگند!

كسى را كه تو ياور باشى، خدايش نيرومند نگرداند،

و آن كس را كه تو دست گيرى، بر جاى نمى ماند.

از نزد ما بيرون رو، خدا خير را از تو دور سازد،

پس هر چه خواهى تلاش كن.

خداوند تو را باقى نگذارد، اگر از آنچه مى توانى انجام ندهى.

.

خطبه 135

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

عمر براى شركت در جنگ با روميان در سال 15 هجرى با امام عليه السّلام مشورت كرد، آن حضرت فرمود.

 

اسلام و امت اسلامی

خداوند به پيروان اين دين وعده داده كه اسلام را سر بلند و نقاط ضعف مسلمين را جبران كند،

خدايى كه مسلمانان را به هنگام كمى نفرات يارى كرد،

و آنگاه كه نمى توانستند از خود دفاع كنند، از آنها دفاع كرد،

اكنون زنده است و هرگز نمى ميرد.

 

ویژگی حاکم به هنگام جهاد

هرگاه خود به جنگ دشمن روى و با آنان رو به رو گردى و آسيبى بينى،

مسلمانان تا دورترين شهرهاى خود، ديگر پناهگاهى ندارند

و پس از تو كسى نيست تا بدان رو آورند.

مرد دليرى را به سوى آنان روانه كن،

و جنگ آزمودگان و خيرخواهان را همراه او كوچ ده.

اگر خدا پيروزى داد چنان است كه تو دوست دارى،

و اگر كار ديگرى مطرح شد، تو پناه مردمان و مرجع مسلمانان خواهى بود.

.

خطبه 134

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

خداشناسی

دنيا و آخرت، خدا را فرمانبردار است، و سر رشته هر دو به دست او است.

آسمان ها و زمين ها كليدهاى خويش را به او سپردند،

و درختان شاداب و سر سبز،

صبحگاهان و شامگاهان در برابر خدا سجده مى كنند،

و از شاخه هاى درختان نور سرخ رنگى شعله ور شده،

به فرمان او ميوه هاى رسيده را به انسان ها تقديم مى دارند.

 

 ويژگى هاى قرآن

كتاب خدا، قرآن، در ميان شما سخنگويى است كه هيچ گاه زبانش از حق گويى كند و خسته (نمی شود)، و همواره گوياست، 

خانه اى است كه ستون هاى آن هرگز فرو نمى ريزد،

و صاحب عزّتى است كه يارانش هرگز شكست ندارند.

 

 ويژگى هاى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از زبان حضرت علی

خدا پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را پس از يك دوران طولانى كه ديگر پيامبران نبودند، فرستاد:

زمانى كه ميان طرفداران مذاهب گوناگون نزاع در گرفته و راه اختلاف مى  پيمودند.

پس او را در پى پيامبران فرستاد

و وحى را با فرستادن پيامبر صلّى اللّه عليه و آله ختم فرمود.

پس پيامبر صلّى اللّه عليه و آله با تمام مخالفانى كه به حق پشت كردند، و از آن منحرف گشتند به مبارزه پرداخت.

 

 روش برخورد با دنيا

و همانا دنيا نهايت ديدگاه كور دلان است كه آن سوى دنيا را نمى نگرند،

امّا انسان آگاه، نگاهش از دنيا عبور كرده از پس آن سراى جاويدان آخرت را مى بيند.

پس انسان آگاه به دنيا دل نمى بندد

و انسان كور دل تمام توجّه اش دنياست.

بينا از دنيا زاد و توشه برگيرد

و نابينا براى دنيا توشه فراهم مى كند.

 

آگاه باشيد!

در دنيا چيزى نيست مگر آن كه صاحبش به زودى از آن سير و از داشتن آن دلگير مى شود جز ادامه زندگى، زيرا در مرگ آسايشى نمى نگرند.

حيات و زندگى چونان حكمت و دانش است كه حيات دل مرده، و بينايى چشم هاى نابيناست

و مايه شنوايى براى گوش هاى كر و آبى گوارا براى تشنگان مى باشد كه همه در آن سالم و بى نيازند.

 

 شناخت قرآن

اين قرآن است كه با آن مى توانيد راه حق را بنگريد

و با آن سخن بگوييد

و به وسيله آن بشنويد.

بعضى از قرآن از بعضى ديگر سخن مى گويد،

و برخى بر برخى ديگر گواهى مى دهد،

آياتش در شناساندن خدا اختلافى نداشته،

و كسى را كه همراهش شد از خدا جدا نمى سازد.

 

 علل سقوط مردم (در امت اسلامی)

مردم گويا به خيانت و كينه ورزى اتّفاق داريد،

و در رفتار رياكارانه، گياهان روييده از سرگين را مى مانيد،

در دوستى با آرزوها به وحدت رسيديد،

و در جمع آورى ثروت به دشمنى پرداختيد.

شيطان شما را در سرگردانى افكنده

و غرور شما را به هلاكت مى كشاند،

براى خود و شما از خدا يارى مى طلبم.

 .

خطبه 133

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

اوصاف خداوند متعال

خدا را ستايش مى كنيم بر آنچه گرفته،

و آنچه بخشيده،

و بر نعمت هايى كه عطا كرده

و آزمايش هايى كه انجام داد.

خداوندى كه بر هر چيز پنهانى آگاه

و در باطن هر چيزى حضور دارد،

به آنچه در سينه هاست آگاه

و بر آنچه ديده ها دزدانه مى نگرد داناست.

و گواهى مى دهم كه خدا يكى است و جز او خدايى نيست

و گواهى مى دهم كه حضرت محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم برگزيده و فرستاده اوست،

آن گواهى كه با او درون و بيرون، قلب و زبان، هماهنگ باشد.

 

ضرورت ياد مرگ

به خدا سوگند!

اين كه مى گويم بازى نيست، جدّى و حقيقت است، دروغ نيست،

و آن چيزى جز مرگ نيست،

كه بانگ دعوت كننده اش رسا، و به سرعت همه را ميراند.

پس انبوه زندگان، و طرفداران، تو را فريب ندهند،

همانا! گذشتگان را ديدى كه ثروت ها اندوختند

و از فقر و بيچارگى وحشت داشتند

و با آرزوهاى طولانى فكر مى كردند در امانند، و مرگ را دور مى پنداشتند.

ديدى كه چگونه مرگ بر سرشان فرود آمد

و آنان را از وطنشان بيرون راند

و از خانه أمن كوچ شان داد كه بر چوبه تابوت نشستند،

و مردم آن را دست به دست مى كردند و بر دوش گرفته و با سر انگشت خويش نگاه مى داشتند.

آيا نديديد آنان را كه آرزوهاى دور و دراز داشتند،

و كاخ هاى استوار مى ساختند،

و مال هاى فراوان مى اندوختند،

چگونه خانه هايشان گورستان شد

و اموال جمع آورى شده شان تباه و پراكنده و از آن وارثان گرديد

و زنان آنها با ديگران ازدواج كردند.

نه مى توانند چيزى به حسنات بيفزايند و نه از گناه توبه كنند.

 

تقوا و روش برخورد با دنيا

كسى كه جامه تقوا بر قلبش بپوشاند، كارهاى نيكوى او آشكار شود، و در كارش پيروز گردد.

پس در به دست آوردن بهره هاى تقوا فرصت غنيمت شماريد،

و براى رسيدن به بهشت جاويدان رفتارى متناسب با آن انجام دهيد،

زيرا دنيا براى زندگى هميشگى شما آفريده نشده،

گذرگاهى است تا در آن زاد و توشه آخرت برداريد.

پس با شتاب، آماده كوچ كردن باشيد

و مركب هاى راهوار براى حركت مهيّا داريد.

.

خطبه132

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(اين خطبه در منبر كوفه ايراد شد و به خطبه «منبريّه» معروف است كه در آن علل پذيرش حكومت و صفات يك رهبر عادل را بيان مى دارد).

 

علی از زبان علی

اى مردم رنگارنگ، و دل هاى پريشان و پراكنده، كه بدن هايشان حاضر و عقل هايشان از آنها غايب و دور است.

من شما را به سوى حق مى كشانم، امّا چونان بزغاله هائى كه از غرّش شير فرار كنند مى گريزيد.

هيهات! كه با شما بتوانم تاريكى را از چهره عدالت بزدايم،

و كجى هایى را كه در حق راه يافته راست نمايم.

 

 فلسفه حكومت اسلامى

خدايا!

تو مى دانى كه جنگ و درگيرى ما براى به دست آوردن قدرت و حكومت و دنيا و ثروت نبود،

بلكه مى خواستيم نشانه هاى حق و دين تو را به جايگاه خويش باز گردانيم،

و در سرزمين هاى تو اصلاح را ظاهر كنيم،

تا بندگان ستمديده ات در أمن و أمان زندگى كنند،

و قوانين و مقررّات فراموش شده تو بار ديگر اجراء گردد.

خدايا!

من نخستين كسى هستم كه به تو روى آورد،

و دعوت تو را شنيد و اجابت كرد،

در نماز، كسى از من جز رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم پيشى نگرفت.

 

 

 شرائط حاکم اسلامى

همانا شما دانستيد كه سزاوار نيست بخيل بر ناموس و جان و غنيمت ها و احكام مسلمين، ولايت و رهبرى يابد،

و امامت مسلمين را عهده دار شود، تا در اموال آنها حريص گردد،

و نادان نيز لياقت رهبرى ندارد تا با نادانى خود مسلمانان را به گمراهى كشاند،

و ستمكار نيز نمى تواند رهبر مردم باشد، كه با ستم حق مردم را غصب و عطاهاى آنان را قطع كند،

و نه كسى كه در تقسيم بيت المال عدالت ندارد، زيرا در اموال و ثروت آنان حيف و ميل مى كند و گروهى را بر گروهى مقدّم مى دارد،

و رشوه خوار در قضاوت نمى تواند امام باشد زيرا كه براى داورى با رشوه گرفتن حقوق مردم را پايمال، و حق را به صاحبان آن نمى رساند.

و آن كس كه سنّت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را ضايع مى كند لياقت رهبرى ندارد زيرا كه امّت اسلامى را به هلاكت مى كشاند.

.

خطبه 131

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 

ادامه »

امر به معروف و نهی از منکر اباذر (دنیا و حق گرایی)

اى اباذر !

همانا تو براى خدا به خشم آمدى،

پس اميد به كسى داشته باش كه به خاطر او غضبناك شدى،

اين مردم براى دنياى خود از تو ترسيدند،

و تو بر دين خويش از آنان ترسيدى،

پس دنيا را كه به خاطر آن از تو ترسيدند به خودشان واگذار،

و با دين خود كه براى آن ترسيدى از اين مردم بگريز.

اين دنيا پرستان چه محتاجند به آنچه كه تو آنان را از آن ترساندى،

و چه بى نيازى از آنچه آنان تو را منع كردند.

و به زودى خواهى يافت كه چه كسى فردا سود مى برد و چه كسى بر او بيشتر حسد مى ورزند.

 

تقوی (خودسازی)

اگر آسمان و زمين درهاى خود را بر روى بنده اى ببندند و او از خدا بترسد،

خداوند راه نجاتى از ميان آن دو براى او خواهد گشود.

آرامش خود را تنها در حق جستجو كن،

و جز باطل چيزى تو را به وحشت نيندازد.

اگر تو دنياى اين مردم را مى پذيرفتى، تو را دوست داشتند،

و اگر سهمى از آن بر مى گرفتى دست از تو بر مى داشتند.

 .

خطبه 130

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 

 وصف دنیا و جایگاه انسان در آن

 

بندگان خدا!

شما و آنچه از اين دنيا آرزومنديد، مهمانانى هستيد كه مدّتى معيّن براى شما قرار داده شده،

بدهكارانى هستيد كه مهلت كوتاهى در پرداخت آن داريد،

و اعمال شما همگى حفظ مى شود،

چه بسيارند تلاشگرانى كه به جايى نرسيدند،

و زحمتكشانى كه زيان ديدند.

 

وضعیت جامعه مسلمین

در روزگارى هستيد كه خوبى به آن پشت كرده و مى گذرد،

و بدى بدان روى آورده، پيش مى تازد،

و طمع شيطان در هلاكت مردم بيشتر مى گردد.

هم اكنون روزگارى است كه ساز و برگ شيطان تقويت شده،

نيرنگ و فريبش همگانى،

و به دست آوردن شكار براى او آسان است.

به هر سو مى خواهى نگاه كن

آيا جز فقيرى مى بينى كه با فقر دست و پنجه نرم مى كند

يا ثروتمندى كه نعمت خدا را كفران كرده و با بخل ورزيدن در اداء حقوق الهى، ثروت فراوانى گرد آورده است

يا سركشى كه گوش او از شنيدن پند و اندرزها كر است؟

 

 عبرت گفتن از دنيا

كجايند خوبان و صالحان شما؟

كجايند آزاد مردان و سخاوتمندان شما؟

كجايند پرهيزكاران در كسب و كار؟

كجايند پاكيزگان در راه و رسم مسلمانى؟

آيا جز اين است كه همگى رخت بستند و رفتند و از اين جهان پست و گذران و تيره كننده عيش و شادمانى گذشتند؟

مگر نه اين است كه شما وارث آنها بر جاى آنان تكيه زديد،

و در ميان چيزهاى بى ارزش قرار داريد كه لب هاى انسان به نكوهش آن مى جنبد

تا قدر آنها را كوچك شمرده و براى هميشه يادشان فراموش گردد.

پس در اين نگرانى ها بايد گفت: «انا لله و انا اليه راجعون».

فساد آشكار شد،

نه كسى باقى مانده كه كار زشت را دگرگون كند،

و نه كسى كه از نافرمانى و معصيت باز دارد.

شما با چنين وضعى مى خواهيد در خانه قدس الهى و جوار رحمت پروردگارى قرار گيريد و عزيزترين دوستانش باشيد؟

هرگز خدا را نسبت به بهشت جاويدانش نمى توان فريفت،

و جز با عبادت، رضايت او را نمى توان به دست آورد.

 

امر به معروف و نهی از منکر

 

نفرين بر آنان كه امر به معروف مى كنند و خود ترك مى نمايند،

و نهى از منكر دارند و خود مرتكب آن مى شوند.

.

خطبه 129

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

پيشگويى امام عليه السّلام نسبت به حوادث مهم شهر بصره

اى أحنف!

گويا من او را مى بينم كه با لشكرى بدون غبار و سر و صدا، و بدون حركات لگام ها، و شيهه اسبان، به راه افتاده،

زمين را زير قدم هاى خود چون گام شتر مرغان در مى نوردند.

پس واى بر كوچه هاى آباد و خانه هاى زينت شده بصره

كه بال هايى چونان بال كركسان و ناودان هايى چون خرطوم هاى پيلان دارد

واى بر اهل  بصره كه بر كشتگان آنان نمى گريند، و از گمشدگانشان كسى جستجو نمى كند.

 

دنیا

من دنيا را به رو، بر زمين كوبيده و چهره اش را به خاك ماليدم، و پيش از آنچه ارزش دارد، بهايش نداده ام،

و با ديده اى كه سزاوار است به آن نگريسته ام.

 

 وصف ترك هاى مغول

گويا آنان را مى بينم كه با رخسارى چونان سپرهاى چكّش خورده،

لباس هايى از ديباج و حرير پوشيده،

كه اسب هاى اصيل را يدك مى كشند و

آنچنان كشتار و خونريزى دارند

كه مجروحان از روى بدن كشتگان حركت مى كنند

و فراريان از اسير شدگان كمترند.

 

علی از زبان علی (علم غيب)
(يكى از اصحاب گفت: اى امير مؤمنان تو را علم غيب دادند. امام عليه السّلام خنديد و به آن مرد كه از طايفه بنى كلب بود فرمود)

اى برادر كلبى!

اين اخبارى كه اطّلاع مى دهم علم غيب نيست،

علمى است كه از دارنده علم غيب (پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) آموخته ام،

همانا علم غيب علم قيامت است،

و آنچه خدا در گفته خود آورده كه: «علم قيامت در نزد خداست، خدا باران را نازل كرده و آنچه در شكم مادران است مى داند، و كسى نمى داند كه فردا چه خواهد كرد و در كدام سرزمين خواهد مرد».

پس خداوند سبحان، از آنچه در رحم مادران است، از پسر يا دختر، از زشت يا زيبا، سخاوتمند يا بخيل، سعادتمند يا شقى آگاه است،

و از آن كسى كه آتشگيره آتش جهنّم است يا در بهشت همسايه و دوست پيامبران عليهم السّلام است، از همه اينها آگاهى دارد.

اين است آن علم غيبى (ذاتى) كه غير از خدا كسى نمى داند.

جز اينها، علومى است كه خداوند به پيامبرش تعليم داده (علم غيب اكتسابى) و او به من آموخته است،

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم براى من دعا كرد كه خدا اين دسته  از علوم و اخبار را در سينه ام جاى دهد

و اعضاء و جوارح بدن من از آن پر گردد.

.

خطبه128

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 

(قبل از جنگ نهروان در سال 37 هجرى در ردّ اعتقادات خوارج ايراد كرد، خوارج عقيده داشتند: كسى كه گناه كبيره انجام دهد كافر و از اسلام خارج شده است، مگر توبه كند و دوباره مسلمان گردد).

 

 افشاء گمراهى خوارج

پس اگر چنين مى پنداريد كه من خطا كرده و گمراه شدم، پس چرا همه امّت محمّد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را به گمراهى من گمراه مى دانيد و خطاى مرا به حساب آنان مى گذاريد و آنان را براى خطاى من كافر مى شماريد؟

شمشيرها را بر گردن نهاده، كور كورانه فرود مى آوريد

و گناهكار و بى گناه را به هم مخلوط كرده همه را يكى مى پنداريد

 

پیامبر صلی الله علیه و آله از زبان حضرت علی

 

در حالى كه شما مى دانيد، همانا رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم زناكارى را كه همسر داشت سنگسار كرد، سپس بر او نماز گزارد، و ميراثش را به خانواده اش سپرد،

و قاتل را كشت و ميراث او را به خانواده اش بازگرداند،

دست دزد را بريد

و زناكارى را كه همسر نداشت تازيانه زد، و سهم آنان را از غنائم مى داد تا با زنان مسلمان ازدواج كنند.

پس پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آنها را براى گناهانشان كيفر مى داد،

و حدود الهى را بر آنان جارى مى ساخت،

امّا سهم اسلامى آنها را از بين نمى برد، و نام آنها را از دفتر مسلمين خارج نمى ساخت. (پس با انجام گناهان كبيره كافر نشدند).

شما (خوارج)، بدترين مردم و وسیله دست شيطان، و عامل گمراهى اين و آن مى باشيد.

 

علی از زبان علی  

به زودى دو گروه نسبت به من هلاك مى گردند: دوستى كه افراط كند و به غير حق كشانده شود، و دشمنى كه در كينه توزى با من زياده روى كرده به راه باطل در آيد.

بهترين مردم نسبت به من گروه ميانه رو هستند.

از آنها جدا نشويد،

همواره با بزرگ ترين جمعيّت ها باشيد كه دست خدا با جماعت است.

 

شیطان

از پراكندگى بپرهيزيد، كه انسان تنها بهره شيطان است آنگونه كه گوسفند تنها طعمه گرگ خواهد بود.

آگاه باشيد !

هر كس كه مردم را به اين شعار «تفرقه و جدايى» دعوت كند او را بكشيد هر چند كه زير عمامه من باشد.

 

 

علل پذيرش «حكميّت» و قرآن

اگر به آن دو نفر (ابو موسى و عمرو عاص) رأى به داورى داده شد، تنها براى اين بود كه آنچه را قرآن زنده كرد زنده سازند،

و آنچه را قرآن مرده خواند، بميرانند،

زنده كردن قرآن اين است كه دست وحدت به هم دهند و به آن عمل نمايند،

و ميراندن، از بين بردن پراكندگى و جدايى است،

پس اگر قرآن ما را به سوى آنان بكشاند آنان را پيروى مى كنيم،

و اگر آنان را به سوى ما سوق داد بايد اطاعت كنند.

پدر مباد شما را، من شرّى براه نيانداخته، و شما را نسبت به سرنوشت شما نفريفته، و چيزى را بر شما مشتبه نساخته ام،

همانا رأى مردم شما بر اين قرار گرفت كه دو نفر را براى داورى انتخاب كنند،

ما هم از آنها پيمان گرفتيم كه از قرآن تجاوز نكنند،

امّا افسوس كه آنها عقل خويش را از دست دادند،

حق را ترك كردند در حالى كه آن را به خوبى مى ديدند،

چون ستمگرى با هوا پرستى آنها سازگار بود با ستم همراه شدند،

ما پيش از داورى ظالمانه شان با آنها شرط كرديم كه به عدالت داورى كنند

و بر أساس حق حكم نمايند، امّا به آن پاى بند نماندند.

.

خطبه 127

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(به امام گفتند كه مردم به دنيا دل بسته اند، معاويه با هدايا و پول هاى فراوان آنها را جذب مى كند شما هم از اموال عمومى به اشراف عرب و بزرگان قريش ببخش و از تقسيم مساوى بيت المال دست بردار تا به تو گرايش پيدا كنند).

 

علی از زبان علی در عدالت اقتصادى (ویژگی حاکمان)

آيا به من دستور مى دهيد براى پيروزى خود، از جور و ستم در باره امّت اسلامى كه بر آنها ولايت دارم، استفاده كنم؟!

به خدا سوگند!

تا عمر دارم، و شب و روز برقرار است، و ستارگان از پى هم طلوع و غروب مى كنند، هرگز چنين كارى نخواهم كرد.

اگر اين اموال از خودم بود به گونه اى مساوى در ميان مردم تقسيم مى كردم تا چه رسد كه جزو اموال خداست.

آگاه باشيد!

بخشيدن مال به آنها كه استحقاق ندارند، زياده روى و اسراف است،

ممكن است در دنيا مقام بخشنده آن را بالا برد، امّا در آخرت پست خواهد كرد،

در ميان مردم ممكن است گرامى اش بدارند، امّا در پيشگاه خدا خوار و ذليل است.

كسى مالش را در راهى كه خدا اجازه نفرمود مصرف نكرد و به غير اهل آن نپرداخت جز آن كه خدا او را  از سپاس آنان محروم فرمود،

و دوستى آنها را متوجّه ديگرى ساخت، پس اگر روزى بلغزد و محتاج كمك آنان گردد، بدترين رفيق و سرزنش كننده ترين دوست خواهند بود.

.

خطبه۱۲۶

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

(در پاسخ خوارج كه ماجراى حكميّت را نمى پذيرفتند قبل از ورود به شهر در نزديكى كوفه فرمود).

 

قرآن (علل پذیرش حكمیت در صفّين)

ما افراد را داور قرار نداديم، تنها قرآن را به حكميّت «داروى» انتخاب كرديم (كه آنها بر سر نيزه كرده و داورى آن را مى خواستند)

اين قرآن، خطّى است نوشته شده كه ميان دو جلد پنهان است،

زبان ندارد تا سخن گويد،

و نيازمند به كسى است كه آن را ترجمه كند،

و همانا انسانها مى توانند از آن سخن گويند.

و هنگامى كه شاميان ما را دعوت كردند تا قرآن را ميان خويش داور گردانيم،

ما گروهى نبوديم كه به كتاب خداى سبحان پشت كنيم، در حالى كه خداى بزرگ فرمود: «اگر در چيزى خصومت كرديد آن را به خدا و رسول باز گردانيد».

باز گرداندن آن به خدا اين است كه كتاب او را به داورى بپذيريم،

و باز گرداندن به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم اين است كه سنّت او را انتخاب كنيم،

پس اگر از روى راستى به كتاب خدا داورى شود، ما از ديگر مردمان به آن سزاوارتريم،

و اگر در برابر سنّت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم تسليم باشند ما بدان اولى و برتريم.

امّا سخن شما كه چرا ميان خود و آنان براى حكميّت (داورى) مدّت تعيين كردى؛

من اين كار را كردم تا نادان خطاى خود را بشناسد،

و دانا بر عقيده خود استوار بماند،

و اينكه شايد در اين مدّت آشتى و صلح، خدا كار امّت را اصلاح كند

و راه تحقيق و شناخت حق باز باشد،

تا در جستجوى حق شتاب نورزند،

و تسليم اوّلين فكر گمراه كننده نگردند.

 

تقوی

همانا برترين مردم در پيشگاه خدا كسى است كه عمل به حق در نزد او دوست داشتنى تر از باطل باشد،

هر چند از قدر او بكاهد و به او زيان رساند، و باطل به او سود رساند و بر قدر او بيفزايد.

مردم!

چرا حيران و سرگردانيد و از كجا به اينجا آورده شديد؟

آماده شويد براى حركت به سوى شاميانى كه از حق روى گرداندند و آن را نمى بينند،

و به ستمگرى روى آورده حاضر به پذيرفتن عدالت نيستند،

از كتاب خدا فاصله گرفتند، و از راه راست منحرف گشتند.

 

 

علی از زبان علی (در نکوهش کوفیان)

افسوس!

اى كوفيان شما وسيله اى نيستيد كه بشود به آن اعتماد كرد،

و نه ياوران عزيزى كه بتوان به دامن آنها چنگ زد

شما بد نيروهايى در افروختن آتش جنگ هستيد،

نفرين بر شما!

چقدر از دست شما ناراحتى كشيدم،

يك روز آشكارا با آواز بلند شما را به جنگ مى خوانم

و روز ديگر آهسته در گوش شما زمزمه دارم،

نه آزاد مردان راستگويى هستيد به هنگام فراخواندن و نه برادران مطمئنّى براى راز دارى هستيد.

.

خطبه 125

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت

 

(در سال 37 هجرى در جنگ صفّين براى تشويق ياران به جهاد فرمود).

 

 آموزش نظامى (تاكتيك هاى رزم انفرادى)

زره پوشيده ها را در پيشاپيش لشكر قرار دهيد،

و آنها كه كلاه خود ندارند، در پشت سر قرار گيرند،

دندان ها را در نبرد روى هم بفشاريد، كه تأثير ضربت شمشير را بر سر كمتر مى كند،

در برابر نيزه هاى دشمن، پيچ و خم به خود دهيد كه نيزه ها را مى لغزاند

و كمتر به هدف اصابت مى كند،

چشم ها را فرو خوابانيد، كه بر دليرى شما مى افزايد و دل را آرام مى كند،

صداها را آهسته و خاموش سازيد كه سستى را مى زدايد.

پرچم لشكر را بالا داريد و پيرامون آن را خالى مگذاريد

و جز به دست دلاوران و مدافعان سر سخت خود نسپاريد،

زيرا آنان كه در حوادث سخت ايستادگى مى كنند، از پرچم هاى خود بهتر پاسدارى مى نمايند

و آن را در دل لشكر نگاه مى دارند،

و از هر سو، از پيش و پس و اطراف، مراقب آن مى باشند،

نه از آن عقب مى مانند كه تسليم دشمن كنند و نه از آن پيشى مى گيرند كه تنها رهايش سازند.

هر كس بايد برابر حريف خود بايستد و كار او را بسازد

و به يارى برادر خود نيز بشتابد،

و مبارزه با حريف خود را به برادر مسلمان خود وامگذارد

كه او در برابر دو حريف، قرار گيرد، حريف خود، و حريف برادرش.

 

 آموزش معنوى سربازان

به خدا سوگند! اگر از شمشير دنيا فرار كنيد از شمشير آخرت سالم نمى مانيد،

شما بزرگان عرب و شرافتمندان برجسته ايد،

در فرار از جنگ، خشم و غضب الهى و ذلّت هميشگى و ننگ جاويدان قرار دارد،

فرار كننده بر عمر خود نمى افزايد و بين خود و روز مرگش مانعى ايجاد نخواهد كرد.

كيست كه شتابان و با نشاط با جهاد خويش به سوى خدا حركت كند چونان تشنه كامى كه به سوى آب مى رود؟

بهشت در سايه نيزه هاى دلاوران است،

امروز در هنگامه نبرد آنچه در دل ها و سر زبان هاست آشكار مى شود.

به خدا سوگند! كه من به ديدار شاميان در ميدان نبرد شيفته ترم تا آنان بر بازگشت به خانه هاشان كه انتظار آن را مى كشند.

 

دعای حضرت علی

بار خدايا! اگر شاميان از حق روى گرداندند جمعشان را پراكنده، و در ميانشان اختلاف و تفرقه بيفكن،

و آنان را براى خطاكاريشان به هلاكت رسان.

 

همانا شاميان، بدون ضربت نيزه هايى پياپى هرگز از جاى خود خارج نشوند،

ضرباتى كه بدنهايشان را سوراخ نمايد،

چنانكه وزش باد از اين سو فرو شده بدان سو در آيد،

ضربتى كه كاسه سر را بپراكند،

و استخوانهاى بدن را خرد،

و بازوها و پاها را قطع و به اطراف پخش كند.

آنان دست بر نمى دارند تا آنگاه كه دسته هاى لشكر پياپى بر آنان حمله كنند و آنها را تيرباران نمايند،

و سواران ما هجوم آورند، و صف هايشان را درهم شكنند،

و لشكرهاى عظيم، پشت سر لشكرهاى انبوه، آنها را تا شهرهايشان عقب برانند،

و تا اسب ها، سرزمينشان را كه روى در روى يكديگر قرار دارد،

و اطراف چراگاهايشان، و راه هاى آنان را، زير سم بكوبند.

.

خطبه124

نهج البلاغه

.

موسسه اهل البیت